ସକଳ ଶକ୍ତିର ଆଧାର ସୂର୍ଯ୍ୟ। ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କୁ ଆରାଧନାର ପବିତ୍ର ଦିନ ଭାବେ ବିବେଚିତ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି। ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲାରେ ଏକ ନିଆରା ଢଙ୍ଗରେ ପାଳିତ ହୋଇଥାଏ ଏହି ଗଣପର୍ବ। ମକର ଦିନ କୁଡୁମୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ଲୋକେ କରିଥାନ୍ତି ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପୂଜା। ଏହାକୁ କୁହାଯାଏ ଟୁସୁ ପୂଜା ବା ଟୁସୁ ପର୍ବ।
ଟୁସୁଦେବୀ କୁଡୁମୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଇଷ୍ଟ ଦେବୀ। ଟୁସୁ ପୂଜା ସମ୍ପର୍କିତ କୌଣସି ଇତିହାସ ନ ଥିଲେ ରହିଛି ଏକ ପ୍ରବାଦ। ଜନଶ୍ରୁତି ଅନୁସାରେ କୁଡୁମୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜନୈକ ଜମିଦାରଙ୍କ ଏକମାତ୍ର ଅଲିଅଳି ଝିଅ ଥିଲେ ଟୁସୁ। ଦେଖିବାକୁ ଅପରୂପା ସୁନ୍ଦରୀ। ସେତେବେଳେ ଜିଲାରେ ଚାଲିଥିଲା ମୋଗଲ ଶାସନ । ଟୁସୁଙ୍କ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟରେ ବିମୋହିତ ହୋଇ ଜଣେ ମୋଗଲ ବାଦସାହା ତାଙ୍କୁ ବେଗମ କରିବାକୁ ଚାହିଁଥିଲେ। ହେଲେ ଟୁସୁଙ୍କ ବାପା ଏହାକୁ ଗ୍ରହଣ ନ କରି ତାଙ୍କ ବିବାହ ପାଇଁ ଏକ ବରପାତ୍ର ଯୋଗାଡ କରିଥିଲେ। ଏକଥା ଜାଣିବାପରେ ମୋଗଲ ବାଦସାହା ରାଗି ଯାଇ ଟୁସୁଙ୍କ ଭାବୀ ବରକୁ ହତ୍ୟା କରିବା ସହିତ ଟୁସୁଙ୍କ ପରିବାରକୁ ନିର୍ଯାତନା ଦେଇଥିଲେ। ହେଲେ ନିଜର ଭାବୀ ସ୍ବାମୀଙ୍କ ହତ୍ୟା ଓ ପରିବାର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଉପରେ ହୋଇଥିବା ନିର୍ଯାତନା ପରେ ବାଦସାହାଙ୍କ କାମୁକ ନଜରରୁ ବଞ୍ଚିବାକୁ ଯାଇ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ହିଁ ଟୁସୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଏକ ନଦୀକୁ ଡେଇଁ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରି ନିଜ ସତୀତ୍ୱକୁ ରକ୍ଷା କରିଥିଲେ। ସେହିଦିନ ଠାରୁ କୁଡୁମୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପକ୍ଷରୁ ଟୁସୁଙ୍କ ସ୍ମୃତି ରକ୍ଷା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ଦିନ ଟୁସୁ ପର୍ବ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ପର୍ବକୁ କୁଡୁମୀ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ନିଜ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଜାତୀୟ ପର୍ବ ଭାବେ ଚିତ୍ରଣ କରିଥାନ୍ତି।
ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତି ପୂର୍ବ ଦିନକୁ ମକର ବାଉଣ୍ଡି କୁହାଯାଏ। ଏହି ଦିନ ମକର ପର୍ବ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ସରଞ୍ଜାମ ପ୍ରସ୍ତୁତି କରାଯାଇଥାଏ। ବିଧି ଅନୁସାରେ ଅବିବାହିତ ଝିଅମାନେ ନିଜକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥାନ୍ତି। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦଳରେ ୪ ଜଣ ଅବିବାହିତ ଝିଅ ଟୁସୁ ଦେବୀଙ୍କ ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ନିକଟରେ ପୌରାଣିକ ଗାଥା ଉପରେ ଆଧାରିତ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ଗୀତ ଗାଇ ଥାଆନ୍ତି। ଏହା ପରେ ଟୁସୁଦେବୀଙ୍କୁ ଘରକୁ ନେଇ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନରେ ରଖିଥାଆନ୍ତି। ରାତିରେ ମକର ଚାଉଳ ତଥା ପିଠାପଣା ଆଦି ଟୁସୁ ଦେବୀଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରି ଆରାଧନା କରି ଥାଆନ୍ତି। ସାରାରାତି ଅନିଦ୍ରା ହୋଇ ପାରମ୍ପରିକ ଗୀତ ଓ ନୃତ୍ୟରେ ମସ୍ଗୁଲ ଥାଆନ୍ତି। ରାତ୍ରର ଚତୁର୍ଥ ପ୍ରହରରେ ମକର ପର୍ବକୁ ସ୍ବାଗତ କରିଥାଆନ୍ତି। ସେହିପରି ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିକୁ ଚାଉଣ୍ଡି କୁହାଯାଏ। ଏହି ଦିନ ପାରମ୍ପରିକ ପୂଜା ଓ ଗୀତ ଗାଇ ଟୁସୁ ଦେବୀଙ୍କୁ ନଦୀ କିମ୍ବା ପୋଖରୀରେ ବିସଜର୍ର୍ନ କରିଥାନ୍ତି। ସେହିଭଳି ମକର ସଂକ୍ରାନ୍ତିର ପର ଦିନକୁ ମକର ଧାଉଣ୍ଡି କୁହାଯାଏ। ଏହି ଦିନ ଠାରୁ କିଛି ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଲୋକେ ମଉଜ ମଜଲିସ କରିଥାଆନ୍ତି। ଏସମୟରେ ଜିଲାର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ମକର ମେଳା, କ୍ରୀଡ଼ା ପ୍ରତିଯୋଗିତା, କୁକୁଡ଼ା ଲଢ଼େଇ ଆଦି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥାଏ।
-ରବିନାରାୟଣ ଚଲାନ, ବାରିପଦା