ଅର୍ଦ୍ଧ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱକାଳ ନିଜର ସୁଲଳିତ କଣ୍ଠରେ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତ ପରିବେଷଣ କରି ଉତ୍କଳୀୟ କଳା ସଂସ୍କୃତିକୁ ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବାରେ ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀଙ୍କ ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ। ଯେଉଁଥିପାଇଁ ସେ ନିକଟରେ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନ ପାଇଁ ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ଉଭୟ ଓଡ଼ିଶୀ ଓ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ସଙ୍ଗୀତରେ ପାରଙ୍ଗମ ଶ୍ୟାମାମଣିଙ୍କ ଜନ୍ମ ୧୯୩୮ ମସିହା କଟକ ଜିଲାର ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁର ଗ୍ରାମରେ। ପିତା ରାଜେନ୍ଦ୍ର ମୋହନ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ମା’ ନିଶାମଣି ଦେବୀ। ବଡ଼ବାପା ଥିଲେ କବିଚନ୍ଦ୍ର କାଳିଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ। ଏକ ଆଭିଜାତ୍ୟ କଳାକାର ପରିବାର ଥିଲା ତାଙ୍କର। ଖୁବ୍ ଛୋଟଦିନୁ ସେ ଥିଲେ ସଙ୍ଗୀତର ପୂଜାରିଣୀ। ଶ୍ୟାମାମଣି କୁହନ୍ତି, ‘ଏକ ସଙ୍ଗୀତମୟ ପରିବେଶ ଥିଲା ଆମଘର। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ସକାଳେ ଓ ସାରେ ଭଜନ କୀର୍ତ୍ତନ ଆୟୋଜନ ହୁଏ; ଯେଉଁଥିରେ ଆମ ପରିବାରର ପ୍ରତି ସଦସ୍ୟ ଯୋଗଦିଅନ୍ତି। ପାଞ୍ଚ ଛଅ ବର୍ଷ ବୟସରେ ଭଜନ ଶୁଣିବା ସହ ଗ୍ରାମଫୋନ ରେକର୍ଡରୁ ଗୀତ ଶୁଣି ମୋର ସଙ୍ଗୀତ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା। ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଇଚ୍ଛା ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ବାଧା ସାଜିଲା ସେ ବେଳର ରକ୍ଷଣଶୀଳ ସମାଜ। ସେତେବେଳେ ଝିଅଟିର ଗୀତ ଗାଇବା ଓ ନାଚିବାକୁ ଲୋକେ ଭଲ ଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖୁ ନ ଥିଲେ। ବହୁ ବାଧାବିଘ୍ନ ଓ ଅନ୍ତରାୟକୁ ସାମ୍ନା କରିବାକୁ ପଡ଼ିଲା ମୋତେ। ମୁଁ କିନ୍ତୁ ଅଟଳ ରହିଲି ମୋ ଜିଦ୍ରେ। ଲକ୍ଷ୍ୟ କେବଳ ଗୋଟିଏ, ସଙ୍ଗୀତରେ ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିବା। ସମାଜର ବିରୋଧ ସତ୍ତ୍ୱେ, ପାରିବାରିକ ପ୍ରେରଣା ଯୋଗୁ କଟକ ଆସି ରେଭେନ୍ସା ଗଲର୍ସ ହାଇସ୍କୁଲରେ ନାମ ଲେଖାଇଲି। ଏହାର କିଛିଦିନ ପରେ ଗୁରୁ ସ୍ବର୍ଗତ କୁଣ୍ଡଳାଦି ନାରାୟଣ ରାଓଙ୍କଠାରୁ କଟକସ୍ଥିତ ନ୍ୟାଶନାଲ ମ୍ୟୁଜିକ୍ ଆସୋସିଏଶନରେ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା କଲି।’ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଅଲ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ରେଡିଓରେ ଶିଶୁ କଳାକାର ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀଙ୍କୁ ୧୯୫୪ ମସିହାରେ ନିୟମିତ କଳାକାର ଭାବେ ସ୍ବୀକୃତି ମିଳିଥିଲା। ପୁରୁଣା ଦିନର ଅଭୁଲା ସ୍ମୃତି ମନେପକାଇ ସେ କୁହନ୍ତି, ‘ସେତେବେଳେ ପ୍ରତି ଗୀତ ପାଇଁ ଆମକୁ ପାଞ୍ଚୋଟି ଚକୋଲେଟ ମିଳୁଥିଲା। ମୋ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା ପଛରେ ସ୍ବର୍ଗତ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଅବଦାନ ସର୍ବଦା ସ୍ମରଣୀୟ। ପ୍ରତିଭାକୁ ସମ୍ମାନ ଦେବା ତାଙ୍କର ଏକ ମହତ୍ ଗୁଣ। ୧୯୬୦ ମସିହାରେ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା ପାଇଁ ମୁଁ ମୁମ୍ବାଇ ଚାଲିଗଲି। ଓଡ଼ିଶାରୁ ଫୋନ୍ କରି ମୋ ଗୁରୁଜୀଙ୍କୁ ପଚାରି ବୁଝନ୍ତି ବିଜୁବାବୁ (ମେରି ବଚୀ କୈସି ହେ)। ତେବେ ମୁମ୍ବାଇରେ ଭାରତର ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ ପ୍ରଫେସର ବି.ଆର. ନବରଙ୍ଗ ଓ ପ୍ରଫେସର ବି.ଆର. ଦେଓଧରଙ୍କ ପାଖରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ମୋର ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ କ୍ଲାସିକାଲ୍ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା। ମୋତେ ଛଅ ବର୍ଷ ବୟସରେ କବି ‘କାଳିଦାସ’ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ‘ଶାମଭାଇ ଘନଶ୍ୟାମ ନା ଆୟେ’ ଗୀତଟି ମୋ ମନକୁ ବେଶ୍ ଛୁଇଁଥିଲା; ଯାହାକୁ ସ୍ବର ସମ୍ରାଜ୍ଞୀ ଲତାଜୀ ଗାଇଥିଲେ। ଖୁବ୍ ଛୋଟଦିନୁ ନିଜ ହୃଦୟରେ ମା’ ସରସ୍ବତୀଙ୍କ ସ୍ଥାନ ଦେଇଥିଲି ତାଙ୍କୁ। ସ୍ବପ୍ନ ଥିଲା କେବେ ଦିନେ ତାଙ୍କ ସହ ମିଶି ଆଶିଷ ଆଣିବି। ପ୍ରତିଦିନ ଟ୍ୟୁଶନ ସାରି ଫେରିବା ବେଳେ ପେଡର୍ ରୋଡସ୍ଥିତ ତାଙ୍କ ବାସଭବନ ସମ୍ମୁଖରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇ ଲତାଜୀଙ୍କ ସଙ୍ଗୀତ ଅଭ୍ୟାସ ଶୁଣିଥାଏ। ଓଃ କି ମଧୁର ସେ ସ୍ବର। ଆଜି ବି ମନେପଡ଼ିଲେ ଭାବବିହ୍ବଳ ହୋଇଯାଏ ମୁଁ। ଏପରି ଅନେକ ସ୍ବର ମୁଁ ଶୁଣି ଶୁଣି ଶିଖିଯାଇଛି। ଏପରି ଦିନେ ମୋତେ ସୌଭାଗ୍ୟ ମିଳିଲା, ହଠାତ୍ ଗୁରୁଜୀଙ୍କ ସହ ଲତାଜୀଙ୍କ ଘରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲି, ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ଶ୍ରାଦ୍ଧ ବାର୍ଷିକୀରେ। ପ୍ରଥମ ଦେଖାରୁ ଆନନ୍ଦର ଲୁହ ଝରିଥିଲା। ଆଦର ଯତ୍ନରେ କୋଳେଇ ନେଲେ ମୋତେ। ମୋ ଜୀବନର ସବୁଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ମୁହୂର୍ତ୍ତ ଥିଲା ସେ ସମୟ। ମୋ ଆଖିରୁ ଲୁହ ପୋଛି, ମୋତେ ମୁମ୍ବାଇରେ ରହିବାର ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ। ମୁଁ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥିର କରିଥିଲି ରହିବା ପାଇଁ, କିନ୍ତୁ ତାହା ହୋଇପାରିଲା ନାହିଁ। ବଡ଼ବାପାଙ୍କ ଅନୁମତି କ୍ରମେ ମୁଁ ମୋ ଜନ୍ମ ମାଟିକୁ ଫେରିଆସିଲି।’ ଓଡ଼ିଶାର କଳା ସଂସ୍କୃତିକୁ ବିଶ୍ୱ ଦରବାରରେ ଲୋକପ୍ରିୟ କରିବାରେ ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀଙ୍କ ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ। ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତର ବିକାଶ ପାଇଁ ସେ ଫେରିଆସିଲେ ଓଡ଼ିଶା। ଜାରି ରହିଲା ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା। କଟକ କଳା ବିକାଶ କେନ୍ଦ୍ରର ପ୍ରିନ୍ସିପାଲ୍, ଓଡ଼ିଶୀ ଗବେଷଣା କେନ୍ଦ୍ର, ଅଲଇଣ୍ଡିଆ ରେଡିଓ ଓ ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀରେ ବହୁବର୍ଷ କାର୍ଯ୍ୟ ତୁଲାଇଥିବା ଏହି ସ୍ବର ସାଧିକା କୁହନ୍ତି-ନୂତନ ଶିଳ୍ପୀମାନେ ପ୍ରଥମେ ଓଡ଼ିଶା ଓ ଓଡ଼ିଶୀ ସଙ୍ଗୀତକୁ ଭଲପାଇବା ଉଚିତ। ବହୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ସହ ଜଡ଼ିତ ଥିବା ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀ ରାଜ୍ୟ ତଥା ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ବହୁବାର ସମ୍ମାନିତ ଓ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ତନ୍ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ମାନଜନକ ସାରଳା ସମ୍ମାନ, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଡ. ରାଜେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରସାଦଙ୍କଠାରୁ ସମ୍ମାନ, ଡ. ସର୍ବପଲ୍ଲୀ ରାଧାକ୍ରିଷ୍ଣନଙ୍କଠାରୁ ସମ୍ମାନ, ଓଡ଼ିଶା ସଙ୍ଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡ଼େମୀ ଆୱାର୍ଡ , କବିଚନ୍ଦ୍ର ଆୱାର୍ଡ, କବିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ରଭଞ୍ଜ ଆୱାର୍ଡ, ଘୁଙ୍ଗୁର ସମ୍ମାନ ଇତ୍ୟାଦି ପ୍ରମୁଖ ଅଟେ। ୧୯୬୦ ଦଶକରେ ନୂଆବୋଉ, ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ରସଲୀଳା, ଦସ୍ୟୁରତ୍ନାକର ପରି ବହୁ ସଫଳ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ କଣ୍ଠଦାନ କରିଥିବା ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିଜକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିନାହାନ୍ତି। ପୁଣେସ୍ଥିତ ଗନ୍ଧର୍ବ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନୀ ସଙ୍ଗୀତରେ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଡିଗ୍ରୀ ହାସଲ କରିଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ଏହି ଅନନ୍ୟ ସ୍ବର ସାଧିକା କେବଳ ଓଡ଼ିଆ ନୁହେଁ, ଗୁଜରାଟୀ, ମରାଠୀ, ହିନ୍ଦୀ ଓ ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାଷାରେ ଗାୟନକରି କୋଟି କୋଟି ଶ୍ରୋତାଙ୍କ ଭଲପାଇବା ସାଉଁଟିଛନ୍ତି। ଏକଦା ବମ୍ବେ ରେଡିଓରେ ସ୍ଥାୟୀ କଳାକାରର ସ୍ବୀକୃତି ପାଇଥିବା ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀ ୮୨ ବର୍ଷ ବୟସରେ ମଧ୍ୟ ନିଜର ସଙ୍ଗୀତ ସାଧନା ଜାରି ରଖିଛନ୍ତି। ଶାରୀରିକ ଅସୁସ୍ଥତା ହାର ମାନିଛି, ସଙ୍ଗୀତ ହିଁ ବଞ୍ଚିବାର ରାହା ଦେଖେଇଛି ତାଙ୍କୁ। ଏ ଜୀବନରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ଅବସୋସ ରହିଗଲା। ମୁଁ ଅଧିକା କିଛି ଶିଖିପାରିଲିନି। ପ୍ରବଳ ଇଚ୍ଛା ଶକ୍ତି ଅଛି ମୋ ମନରେ। ବହୁତ କିଛି ଶିଖିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ରଖିଥିଲି; ଯାହା ଏ ଜନ୍ମରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ। ମୁଁ ପୁନଃ ଜନ୍ମ ନେଇ କେବଳ ଶିଖିବାକୁ ଚାହୁଁଛି ବୋଲି କୁହନ୍ତି ଶ୍ୟାମାମଣି ଦେବୀ।
-ପ୍ରିୟମ୍ବଦା ରଥ(ହାଇଦ୍ରାବାଦ)