ଡ. ଶରତ ଚନ୍ଦ୍ର ରଥ
ଏ ପୃଥିବୀରେ ଯେତେ ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମଣିଷ ହେଉଛି ଅଧିକ ଦୁଃଖୀ। ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରାଣୀ ଏତେ ଦୁଃଖରେ ନାହାନ୍ତି କାରଣ ସେମାନଙ୍କର ଦୁଶ୍ଚିନ୍ତା ନାହିଁ। ଦୁଃଖର କାରଣ ଅନେକ। ଗୋଟିଏ କାରଣ ହେଉଛି ମଣିଷ ଯାହା ପାଏ ତାହା ଚାହେଁନା ଏବଂ ଯାହା ଚାହେଁ ତାହା ପାଏନା। ତା’ ଚାହିଁବାଟା କେତେଦୂର ଠିକ୍ ଅଥବା ଭୁଲ୍ ତାହା ସେ ଜାଣେନାହିଁ। ଜାଣେନାହିଁ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଜାଣେନାହିଁ। ପ୍ରତିଦିନ ସେ ନ ପାଇବା କଥାଗୁଡ଼ିକର ତାଲିକା କରୁଥାଏ, ଦୁଃଖ କରୁଥାଏ, ଚିରୁଥାଏ ପୁଣି ତାଲିକା କରୁଥାଏ। ପାଇଥିବା କଥାକୁ ତାଲିକା କରେ ନାହିଁ। ଆଉ ଏକ କାରଣ ସେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଭିତରେ ଥାଏ। କ’ଣ କରିବି, କ’ଣ ହେବର ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ତାକୁ ଘାରିଥାଏ। ସଂଗ୍ରାମ ଭୂମିରେ ଠିଆହୋଇ ମଧ୍ୟ ସ୍ଥିର କରିପାରେ ନାହିଁ ସଂଗ୍ରାମ କରିବ କି ନାହିଁ। ଆଗକୁ ଯେତିକି ଯାଉଥାଏ, ପଛକୁ ସେତିକି ଆସୁଥାଏ। ପାଦ ଦୁଇଟିକୁ ଠିକ୍ କେଉଁ ଜାଗାରେ ରଖିବ ଥୟ କରିପାରେ ନାହିଁ। ଅର୍ଜୁନ ଆଉ କେହି ନୁହେଁ, ସେ ହେଉଛନ୍ତି ସମଗ୍ର ମାନବ ସମାଜର ପ୍ରତିନିଧି, ସମଗ୍ର ଜୀବନ ହିଁ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ବା ମଣିଷର କର୍ମକ୍ଷେତ୍ର।
ଅନ୍ୟ ସହ ତୁଳନା କରିବାରୁ ଦୁଃଖ ଆସେ। ଅନ୍ୟ ସମ୍ପର୍କରେ ସବୁ କଥା ନ ଜାଣି ଉପରୁ ଉପରୁ ଦେଖି ଅନ୍ୟ ସହିତ ନିଜକୁ ତୁଳନା କରି ଦୁଃଖକୁ ଟାଣିଆଣେ ମଣିଷ। ତୁଳନା କଲେ ହୀନମନ୍ୟତା ଆସେ, ମାନସିକ ଯନ୍ତ୍ରଣା ବଢ଼େ, ଦୁଃଖ ସହିତ ବିଦ୍ରୋହ ଓ କ୍ରୋଧ ଇତ୍ୟାଦିର ପ୍ରକୋପ ବଢ଼େ। କେବଳ ନିଜକୁ ହୀନ ଭାବିଲେ ଯେ ଦୁଃଖ ଆସେ ତାହା ନୁହେଁ, ନିଜକୁ ବଡ଼ ଭାବିଲେ ମଧ୍ୟ ଅହଂ ବଢ଼େ, ଔଦ୍ଧତ୍ୟ ବଢ଼େ, ଦୁଃଖ ଆସେ। ତେଣୁ ନିଜେ ଯାହା ନିଜକୁ ତାହା ବୋଲି ବିଚାରିବା ହେଉଛି ଏ ପ୍ରକାର ବ୍ୟାଧିର ଔଷଧି।
ବୁଦ୍ଧଦେବ କହିଥିଲେ କାମନା ହିଁ ଦୁଃଖର କାରଣ ଏବଂ କାମନାର ବିନାଶରେ ଦୁଃଖର ବିନାଶ। ମଣିଷ କାମନାକୁ ଆବଶ୍ୟକତା ବୋଲି ବୁଝିଥାଏ, ତେଣୁ ତଜ୍ଜନିତ ଦୁଃଖ ପାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୁଏ। ଆବଶ୍ୟକତାର ଲକ୍ଷ୍ମଣରେଖା ଭିତରେ ରହିବା ହିଁ ଏଇ ବ୍ୟାଧିର ମହୌଷଧି।
ସତ୍ତ୍ୱ, ରଜ ଓ ତମ ଗୁଣରେ ମଣିଷର ପ୍ରକୃତି ଗଢ଼ା ହୋଇଛି। ତେଣୁ କୁହାଯାଇଛି ପ୍ରକୃତି ହେଉଛି ତ୍ରିଗୁଣାତ୍ମିକା। ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ତମ ଗୁଣ ହିଁ ଦୁଃଖର ଗନ୍ତାଘର। ଲୋଭ, କ୍ରୋଧ, ଈର୍ଷା, ହିଂସା, କଳହ, ଘୃଣା, ବିରକ୍ତି, ଛଳନା, ମିଥ୍ୟା, କପଟାଚାର ସମେତ ଅନେକ ବଦଗୁଣ ଏହି ତମ ଭାବର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଏମାନେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ରାକ୍ଷସ ସଦୃଶ। ମଣିଷର ଚିନ୍ତା, ଚେତନା, ଦିବ୍ୟତ୍ୱ ସର୍ବୋପରି ମାନବିକତାକୁ ତିଳ ତିଳ କରି ଧ୍ୱଂସ କରିଦିଅନ୍ତି। ବିନିମୟରେ ଦାରୁଣ ଦୁଃଖ ଆଣିଦିଅନ୍ତି ମଣିଷକୁ। ଦୁଃଖ ଯେ ଏଇ ବିରୋଧୀ ଶକ୍ତିଙ୍କର ଆକ୍ରମଣରୁ ଆସୁଛି ମଣିଷ ଜାଣିପାରେ ନାହିଁ।
ସର୍ବୋପରି କର୍ମଫଳ ହେଉଛି ଦୁଃଖର କାରଣ। ଏହାକୁ ଆମେ ଭାଗ୍ୟବାଦ ବୋଲି କହିପାରୁ। ପୂର୍ବଜନ୍ମ ଏବଂ ପୂର୍ବଜନ୍ମର କର୍ମକୁ ବିଶ୍ୱାସ କଲେ ତାହାର ଫଳକୁ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସ କରିବାକୁ ହେବ। ଭାଗବତରେ କୁହାଯାଇଛି, ”କର୍ମକଷଣ ଦେହ ସହେ, ଅରଣ୍ୟେ ଅଜଗର ପ୍ରାୟେ।“
ଦୁଃଖ ଯେଉଁ ଦିଗରୁ ଆସୁ ପଛକେ, ଦୁଃଖ ହିଁ ଦୁଃଖ। ତାକୁ ସହିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ସହିବା ଅର୍ଥ କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ସହିବା ନୁହେଁ ବରଂ ସ୍ଥିରଚିତ୍ତରେ ସହିବା। ସହିବା ଶକ୍ତି ମଣିଷ ଭିତରେ ଅଛି, ଏହା ତା’ର ଜନ୍ମଗତ। ସେ ତାହାର ସଦ୍ବ୍ୟବହାର ଜାଣେ ନାହିଁ। ତେଣୁ ସେ ଅସ୍ଥିର ଓ ବିବ୍ରତ ହୁଏ, ବିଚଳିତ ହୋଇପଡ଼େ, ନିଜ ଜୀବନ ହାରିଦେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କଥାଯାଏ। ଏହା ଅସ୍ଥିରତାର ଲକ୍ଷଣ ଓ ପରିଣାମ। ଆଜିକାଲି ସମାଜରେ ଏହି ଅସ୍ଥିରତା ଅଧିକ ଦେଖାଯାଉଛି।
ଏଥର ଆସିବା ସମାଧାନ ଆଡ଼କୁ। ଏ କଥା ସତ୍ୟ ଯେ, ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କ ପାଇଁ ଦୁଃଖର କାରଣ ଭିନ୍ନ ଏବଂ ଦୁଃଖର ପ୍ରକାର ଓ ପ୍ରକୋପ ଭିନ୍ନ। କାହାର ଅଭାବ, କାହାର ଅସୁସ୍ଥତା, କାହାର ଅସନ୍ତୋଷ, କାହାର ଅଶାନ୍ତି ତା’ ଦୁଃଖର କାରଣ। ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର ଦୁଃଖର ପରିମାଣ ଯେପରି ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କର ଦୁଃଖ ସହିବାର ଶକ୍ତି ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ। ସହିବା ଶକ୍ତି ଅନୁସାରେ ଦୁଃଖ ଆସେ। ଯାହାର ଦୁଃଖ ବେଶି ନିଶ୍ଚୟ ବୁଝିବାକୁ ହେବ ଯେ ତାହା ଭିତରେ ତହିଁରୁ ଅଧିକ ସହିବା ଶକ୍ତି ରହିଛି। ସେ ତାହା ଜାଣି ନ ପାରିବାରୁ ଦୁଃଖ ଭୋଗୁଛି।
ମଣିଷର ବଡ଼ ଭୁଲ ସେ ନିଜ ଦୁଃଖକୁ ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଦୁଃଖ ବୋଲି ବିଚାର କରୁଛି ଓ ବ୍ୟତିବ୍ୟସ୍ତ ହେଉଛି। ସେ ବୁଝିପାରୁ ନାହିଁ ଯେ ତା’ଠାରୁ ଆହୁରି ଦୁଃଖରେ ମଣିଷ ଅଛନ୍ତି ବୋଲି। ତା’ର କାନ ଅଛି ମାତ୍ର କାନଫୁଲ ନାହିଁ ବୋଲି ସେ ବ୍ୟସ୍ତ ହେଉଛି। ଆଉ କାହାର କାନଫୁଲ ଅଛି ତ କାନ ନାହିଁ। ପୁଣି ଆଉ କାହାର କାନ ନାହିଁ କି କାନଫୁଲ ନାହିଁ।
ଦୁଃଖର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ମହୌଷଧି ହେଉଛି ଭଗବତ୍ ଶରଣ। କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ, ଈଶ୍ୱର ଦୟା ଆହା କିବା ଉଦାର, ଲଘୁ କରଇ ଦୁଃଖୀ ହୃଦୟଭାର। ପାଶ୍ଚାତ୍ୟଜଗତ ଏ କଥାର ମହତ୍ତ୍ୱ ବୁଝିପାରିବ ନାହିଁ। ଆମେ ଭାରତୀୟମାନେ ଏ କଥାକୁ ବୁଝିବା ପାଇଁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧିକାରୀ। ଆମେ ଏହାର ସଦୁପଯୋଗ କରିବା ନାହିଁ କାହିଁକି?
କେଦାରଗୌରୀ ଆପାର୍ଟମେଣ୍ଟ, ଭୁବନେଶ୍ୱର, ମୋ- ୯୪୩୭୭୫୬୨୪୦