*୨୦୨୦-୨୧ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷର ବଜେଟ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ନିର୍ମଳା ସୀତାରାମନ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି। ଏଥର ବଜେଟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ପ୍ରେସ୍ର ଡେପୁଟି ମ୍ୟାନେଜର କୁଲଦୀପ କୁମାର ଶର୍ମାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ୨୬ ଜାନୁୟାରୀରେ ହୋଇଥିଲେ ବି ସେ ଘରକୁ ଯାଇପାରି ନ ଥିଲେ। ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପିତ ନ ହେବ ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର କୌଣସି ଅଧିକାରୀ ବା କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ବାହାରକୁ ଯିବା ଲାଗି ଅନୁମତି ନ ଥିବାରୁ ସେ ଯାଇପାରିନଥିଲେ।
*ବଜେଟ୍ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ରହିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ‘ବଜେଟ କୋର୍ଗ୍ରୁପ’ କୁହାଯାଏ। ଏଥିରେ ସବୁ ବିଭାଗର ସଚିବ ଓ ମୁଖ୍ୟ ଅର୍ଥ ପରାମର୍ଶଦାତା ରହିଥାନ୍ତି। ଏହି ଗ୍ରୁପ ଅଧୀନରେ ୫୦ ଜଣ ରହିଥାନ୍ତି। ଏହାର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥାନ୍ତି ରାଜସ୍ବ ସଚିବ। ତାଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଦୁଇଜଣ ଜଏଣ୍ଟ ସେକ୍ରେଟାରୀ ଓ ତାଙ୍କ ପରକୁ ତିନି ରୁ ଚାରିଜଣ ଡେପୁଟି ସେକ୍ରେଟାରୀ ଓ ୪/୫ ଜଣ ଅଣ୍ଡର୍ ସେକ୍ରେଟାରୀ ରହିଥାନ୍ତି। ଏମାନଙ୍କବାଦ୍ ପ୍ରିଣ୍ଟିଂପ୍ରେସର ଅଧିକାରୀମାନେ ରହିଥାନ୍ତି।
*ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୭୦ରେ ପ୍ରଥମ ମହିଳା ଭାବେ ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପରେ ନିର୍ମଳା ସୀତାରାମନ ଚଳିତଥରକୁ ନେଇ ଦୁଇଥର ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି।
*ବଜେଟ ଛପା ପ୍ରକ୍ରିୟା ହାଲୁଆ ଉସତ୍ବରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଉସତ୍ବରେ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଅଧିକାରୀ ଓ କର୍ମଚାରୀମାନଙ୍କୁ ହାଲୁଆ ବାଣ୍ଟିଥାନ୍ତି। ଏହି ଉସତ୍ବ ପରେ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଅଧିକାରୀ ବା କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ଅଲଗା ରଖାଯାଇଥାଏ ଓ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ବାହାରକୁ ଯିବା ଲାଗି ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇନଥାଏ। ୨୦୨୦-୨୧ ବଜେଟ ପାଇଁ ଏହି ଉସତ୍ବ ଜାନୁୟାରୀ ୨୦ରେ ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିଲା।
*ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ ହେବାର ଦୁଇଦିନ ପୂର୍ବରୁ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟକୁ ପୂରା ବନ୍ଦ କରିଦିଆଯାଏ। ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ ହେବା ପରେ ବଜେଟ ପ୍ରକ୍ରିୟା ସହ ଜଡିତ ସମସ୍ତ ଅଧିକାରୀ ଓ କର୍ମଚାରୀ ବାହାରକୁ ଆସିଥାନ୍ତି।
*ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ପ୍ରିଣ୍ଟିଂ ପ୍ରେସ୍ରେ ବଜେଟ ଛପା କାର୍ଯ୍ୟରେ ୨୦-୩୦ ଜଣ ବ୍ୟକ୍ତି କଡ଼ା ସୁରକ୍ଷା ମଧ୍ୟରେ ରହିଥାନ୍ତି।
*ବଜେଟ ପ୍ରସ୍ତୁତି ପ୍ରକ୍ରିୟା ଖୁବ୍ ଗୋପନରେ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହାକୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରାଯିବା ଯାଏ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟର ଶୀର୍ଷ ଅଧିକାରୀଙ୍କଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଧଃସ୍ତନ କର୍ମଚାରୀ, ଷ୍ଟେନୋଗ୍ରାଫର,ଟାଇପ୍ରାଇଟର୍ସ, ପ୍ରିଣ୍ଟିଂପ୍ରେସ କର୍ମଚାରୀ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ମଧ୍ୟରେ ରହି କାମ କରିଥାନ୍ତିି। ଗୋପନୀୟ ରଖିବା ଲାଗି ସେମାନଙ୍କୁ ପରିବାର ସହ କଥା ହେବା ପାଇଁ ବି ସୁଯୋଗ ଦିଆଯାଇନଥାଏ।
ଭାରତ ସାଧାରଣତନ୍ତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ର ହେବା ପରେ ୧୯୫୦ରେ ପ୍ରଥମ ବଜେଟ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭବନରେ ଛପା ଯାଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ବଜେଟ ଲିକ୍ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ଏହାକୁ ଇଂଲଣ୍ଡର ଜଣେ ସାମ୍ବାଦିକ ଲିକ୍ କରିଥିଲେ। ଏହାପରେ ବଜେଟକୁ ଦିଲ୍ଲୀର ମିଣ୍ଟୋ ରୋଡସ୍ଥିତ ସିକ୍ୟୁରିଟି ପ୍ରେସ୍ରେ ୩୦ ବର୍ଷ ଧରି ଛପାଯାଇଥିଲା। ଏହାପରେ ୧୯୮୦ରେ ନର୍ଥବ୍ଲକ୍ସ୍ଥିତ ଅର୍ଥ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟରେ ଛପା ଯାଇଥିଲା ଓ ୪୦ ବର୍ଷ ହେବ ସେଠାରେ ଏହା ଛପାଯାଉଛି।
*ବଜେଟ ପ୍ରଥମେ ଇଂଲିଶରେ ଛପା ଯାଉଥିଲା। ୧୯୫୫-୫୬ରେ ଏହାକୁ ହିନ୍ଦୀରେ ଛପା ଆରମ୍ଭ ଯାଇଥିଲା।
*୧୬୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ୧୮୬୦ରେ ପ୍ରଥମ ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାରଙ୍କ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଜେମ୍ସ ଓ୍ବିଲ୍ସନ ।
*ଭାରତ ସ୍ବାଧୀନତା ହେବାପରେ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ଅର୍ଥମନ୍ତ୍ରୀ ଆର.କେ. ଷଣ୍ମୁଖମ ଚେଟ୍ଟି ୧୯୪୭ରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଗଣତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାପନ ପରେ ପ୍ରଥମ ବଜେଟ ୨୮ ଫେବୃୟାରୀ ୧୯୫୦ରେ ଜନ୍ ମଥାଇ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲା। ଏହି ବଜେଟରେ ଯୋଜନା ଆୟୋଗ ସ୍ଥାପନର ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଥିଲା।
*ମୋରାରଜି ଭାଇ ଦେଶାଇ ସବୁଠୁ ବେଶୀ ୧୦ ଥର ବଜେଟ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି।