ପୃଥିବୀର ଜୀବଜଗତରେ ଉଦ୍ଭବ ବୃଦ୍ଧିରେ ସାଗର ଓ ମହାସାଗରଗୁଡ଼ିକର ଅନନ୍ୟ ଅବଦାନ ରହିଛି। ପୃଥିବୀ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ଗ୍ରହ କିମ୍ବା ଉପଗ୍ରହରେ ଜଳୀୟ ସାଗର ଆବିଷ୍କୃତ ହୋଇନାହିଁ। ମହାସାଗରରେ ପ୍ରଥମେ ଜୀବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ବିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପୃଥିବୀରେ ଜୀବଜଗତ ଗଢ଼ି ଉଠିଛି। ଆମ ପୁରାଣରେ ସାଗରକୁ ରତ୍ନଗର୍ଭା କୁହାଯାଇଛି ଏବଂ ସାଗର ପୂଜା ହେଉଛି ହିନ୍ଦୁ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ଅଂଶ। ବିଷ୍ଣୁ ପୁରାଣ ଅନୁଯାୟୀ ଦେବତା ଓ ଦାନବମାନ ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ କରି ସେଥିରୁ ବିଷ୍ଣୁ, ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ଐରାବତ ହସ୍ତୀ, ପାରିଜାତ ପୁଷ୍ପ, ଅମୃତ, ଚନ୍ଦ୍ର ସମେତ ଅନେକ ଧନରତ୍ନ ପାଇଥିଲେ। ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଦେଶାନ୍ତର ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ସମୁଦ୍ର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା। ଓଡ଼ିଆ ବଣିକମାନେ ସମୁଦ୍ରରେ ବୋଇତ ନେଇ ସୁଦୂର ଜାଭା, ବାଲି, ସୁମାତ୍ରା ଆଦି ଦେଶ ସହ ବାଣିଜ୍ୟ କରୁଥିଲେ। ଆଜକୁ ପ୍ରାୟ ୧୫୦୦ ବର୍ଷ ତଳେ ଚାଇନା ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏନସାଂ ସ୍ଥଳପଥରେ ଚାଇନାରୁ ଭାରତ ଆସିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଫେରିବା ବେଳେ ସେ ଦେଶର ପୂର୍ବଭାଗରେ ଥିବା ତାମ୍ରଲିପି ବନ୍ଦରରୁ ସିଂହଳ (ଆଧୁନିକ ଶ୍ରୀଲଙ୍କା) ଓ ସୁମାତ୍ରା ଦେଇ ବଡ ଜାହାଜରେ ଚାଇନା ଯାଇଥିବା ଲେଖିଛନ୍ତି। ଆଧୁନିକ ଯୁଗରେ ମଧ୍ୟ ସାଗର ଓ ମହାସାଗର ଅବଦାନ କିଛି କମ୍ ନୁହେଁ।
ପୃଥିବୀର ମୋଟ ଆୟତନର ପ୍ରାୟ ୭୧ ଭାଗ ହେଉଛି ସମୁଦ୍ର ଏବଂ ଏଥିରେ ପୃଥିବୀର ମୋଟ ଜଳର ୯୭ ପ୍ରତିଶତ ଅଛି। ମହାସାଗରଗୁଡିକ ପରସ୍ପର ସହ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ସୁଦ୍ଧା ଏହାକୁ ୨୦୦୦ ମସିହା ପୂର୍ବରୁ ଚାରୋଟି ମହାସାଗର-ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର, ଆଟଲାଣ୍ଟିକ୍ ମହାସାଗର, ଭାରତୀୟ ମହାସାଗର ଓ ସୁମେରୁ ମହାସାଗରରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା। ୨୦୦୦ ମସିହାରେ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଜଳବିଜ୍ଞାନ ସଂସ୍ଥା ଗୋଟିଏ ନୂତନ ମହାସାଗର ସୀମା ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କଲା। ଏହା ହେଉଛି ଦକ୍ଷିଣ ମହାସାଗର। ଏହା ଆଣ୍ଟାର୍କଟିକା ମହାଦେଶକୁ ଘେରି ରହିଛି ଏବଂ ୬୦ ଡିଗ୍ରୀ ଅକ୍ଷାଂଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବ୍ୟାପିଛି। ଆୟତନ ଓ ଗଭୀରତାରେ ପ୍ରଶାନ୍ତ ମହାସାଗର ହେଉଛି ବୃହତ୍ତମ। ଏହାବ୍ୟତୀତ ଅନେକଗୁଡିଏ ସାଗର ଓ ଉପସାଗରକୁ (ମହାସାଗରର ଛୋଟ ଛୋଟ ଶାଖା) ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଛି। କେତୋଟି ବଡ ସାଗର ହେଉଛି ଦକ୍ଷିଣ ଚାଇନା ସାଗର, କାରବିୟାନ ସାଗର ଓ ଭୂମଧ୍ୟ ସାଗର।
ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଥିବା ଅମ୍ଳଜାନ ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ସାଗର ଦେଇଥାଏ। ପୁନଶ୍ଚ ଆମେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ନିର୍ଗତ କରୁଥିବା ଅଧିକାଂଶ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳକୁ ଏହା ଶୋଷଣ କରିଥାଏ। ଫଳରେ ଏହା ପୃଥିବୀର ତାପମାତ୍ରାକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣରେ ରଖିଥାଏ, ଅବଶ୍ୟ ବିଗତ କେତେ ବର୍ଷରେ ଆମେ କଳକାରଖାନାରୁ ଏତେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ଅଙ୍ଗାରକାମ୍ଳ ନିର୍ଗତ କରୁଛେ ଯେ ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଏହାର ପରିମାଣ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ପୃଥିବୀର ତାପମାତ୍ରା ବଢ଼ୁଛି।
ପୃଥିବୀରେ ଜଳଚକ୍ରର ମୁଖ୍ୟ କାରକ ହେଉଛି ସମୁଦ୍ର ସମୁଦ୍ର ଜଳ ବାଷ୍ପୀଭୂତ ହୋଇ ବାୟୁମଣ୍ଡଳକୁ ଯାଏ ଏବଂ ବର୍ଷା ଆକାରରେ ପୃଥିବୀରେ ପଡେ। ଆମର ପାଣିପାଗକୁ ମଧ୍ୟ ଏହା ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରୁଛି। ମୌସୁମୀ ପ୍ରବାହ ସମୁଦ୍ର ଯୋଗୁ ହିଁ ହେଉଛି। ସୂର୍ଯ୍ୟରୁ ଆସୁଥିବା ଉତ୍ତାପରୁ ଅର୍ଦ୍ଧାଧିକ ସମୁଦ୍ର ଶୋଷଣ କରିଥାଏ। ଲୋକମାନଙ୍କର ଅର୍ଥନୈତିକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମୁଦ୍ରର ମଧ୍ୟ ଅବଦାନ ଅଛି। ଏହା ଆମକୁ ବିଭିନ୍ନ ଜାତିର ମାଛ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ବାଣିଜ୍ୟ କାରବାର ପାଇଁ ସମୁଦ୍ର ପଥ ହିଁ ସୁବିଧାଜନକ ଓ ସର୍ବୋକୃଷ୍ଟ। ସମୁଦ୍ର ଜଳରୁ ଖାଇବା ଲୁଣ ସମେତ ଅନେକ ପ୍ରକାର ଲବର ସଂଗ୍ରହ କରାଯାଏ। ସମୁଦ୍ରରେ ଅନେକ ପ୍ରଜାତିର ଜୀବ ବାସ କରିଥାଆନ୍ତି।
ସମୁଦ୍ରକୁ ଶକ୍ତିର ଭଣ୍ଡାର କୁହାଯାଏ। ସମୁଦ୍ର ଜୁଆରରୁ ବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଛି। ସର୍ବପୁରାତନ ଜୁଆରୀୟ ବିଦ୍ୟୁତ କେନ୍ଦ୍ର ଫ୍ରାନ୍ସର ଲା ରାନସ୍ଠାରେ ୧୯୬୬ରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଛି। ସେହିପରି ସମୁଦ୍ର ତରଙ୍ଗ ଓ ଜଳସ୍ରୋତରୁ ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ପରୀକ୍ଷା ଓ ଗବେଷଣା ଚାଲିଛି। ସମୁଦ୍ର କୂଳରେ ଓ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚ ଖୁଣ୍ଟ ନିର୍ମାଣ କରି ସେଥିରେ ପବନ ଟରବାଇନ୍ ଓ ଜେନେରେଟର ଖଞ୍ଜି ବିଦ୍ୟୁତ ଉତ୍ପାଦନ କରାଯାଉଛି। ସମୁଦ୍ର ଶଯ୍ୟା ତଳେ ପ୍ରଚୁର ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ତୈଳ ଓ ପ୍ରାକୃତିକ ଗ୍ୟାସ୍ ରହିଛି। ଉଦାହରଣସ୍ବରୂପ ବମ୍ବେ ନିକଟରେ ବମ୍ବେ ହାଏ ଠାରେ ସମୁଦ୍ର ଶଯ୍ୟାରୁ ପେଟ୍ରୋଲିୟମ ଉତ୍ପାଦନ କରୁଛି। ସମୁଦ୍ର ଶଯ୍ୟା ତଳେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ମିଥେନ ହାଇଡ୍ରେଟ୍ ଠାବ କରାଯାଇଛି। ଏହାକୁ ସଂଗ୍ରହ କରି ଇନ୍ଧନ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିବା ପାଇଁ ଗବେଷଣା ଚାଲିଛି। ଏହା ସଫଳ ହୋଇପାରିଲେ ଏହା ଶକ୍ତିର ଗୋଟିଏ ବଡ ଉତ୍ସ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ହେବ।
ସାଗର ଓ ମହାସାଗରରୁ ଆମେ ଅନେକ ଉପକାର ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟକୃତ ପ୍ରଦୂଷଣରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇନାହିଁ। ସମୁଦ୍ର ବେଳାଭୂମି ଓ ଜାହାଜଗୁଡିରୁ ସମୁଦ୍ରକୁ ଫିଙ୍ଗା ଯାଉଥିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ପଦାର୍ଥ ସାମୁଦ୍ରିକ ଜୀବଗୁଡିକ ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ପ୍ରଦୂଷଣ ଯୋଗୁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ଦଶ ଲକ୍ଷ ସାମୁଦ୍ରିକ ପକ୍ଷୀ ଓ ଏକ ଲକ୍ଷ ସାମୁଦ୍ରିକ ଜୀବ ପ୍ରଭାବିତ ହେଉଛନ୍ତି। ପୁନଶ୍ଚ ତୈଳବାହୀ ଦୁର୍ଘଟଣା ଯୋଗୁ ଅନେକ ପେଟ୍ରୋଲିୟ ପଦାର୍ଥ ସମୁଦ୍ର ଜଳରେ ମିଶି ସାମୁଦ୍ରିକ ଜୀବଗୁଡିକ ପାଇଁ ବିପଦର କାରଣ ହୋଇଛି।
ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜ ପ୍ରତି ମହାସାଗରର ଅବଦାନ ଏବଂ ଏହାର ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ନିମିତ୍ତ ଜନ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ପାଇଁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ଜୁନ୍ ମାସ ୮ ତାରିଖକୁ ‘ବିଶ୍ୱ ମହାସାଗର ଦିବସ’ ଭାବେ ପାଳନ କରୁଛି। ୨୦୦୯ରୁ ଏହା ପାଳନ କରାଯାଉଅଛି। ତା’ସହ ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଷୟ (ଥିମ୍) ନିର୍ବାଚନ କରାଯାଇ ତାହା ଉପରେ ଆଲୋଚନା ହେଉଛି। ଏହି ବର୍ଷର ଥିମ ହେଲା ”ପୋଷଣଶୀଳ ମହାସାଗର ପାଇଁ ନୂତନ ଉପାୟ“। ଅର୍ଥାତ୍, ମହାସାଗର କିପରି ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଆମକୁ ନିର୍ବିଘ୍ନରେ ସେବା, ସେଥିପାଇଁ ନୂଆ ଉପାୟ ବାହାର କରାଯିବା ପାଇଁ ଏହା ହେଉଛି ଏକ ଆହ୍ବାନ ।
ଇଂ. ମାୟାଧର ସ୍ବାଇଁ
– ୭୦, ଲକ୍ଷ୍ମୀବିହାର,
ଫେଜ୍-୧,ଭୁବନେଶ୍ୱର
ମୋ : ୯୪୩୮୬୯୩୭୨୪