ପାଲଲହଡା,୧୮।୧ – କଳାର ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକଦା ମନୋରଞ୍ଜନର ମୁଖ୍ୟ ମାଧ୍ୟମ ଥିଲା ଲୋକକଳା ରାବଣଛାୟା। ଅନୁଗୋଳ ଜିଲା ପାଲଲହଡ଼ା ଗଡ଼ଜାତରୁ ଦିନେ ଏହା ଦେଶବିଦେଶରେ ପହଞ୍ଚି ପାରିଥିଲା। ପୋଥି, ପୁରାଣମନସ୍କ ସେତେବେଳର ମଣିଷଙ୍କୁ ଆହୁରି ସଂସ୍କୃତିସମ୍ପନ୍ନ କରିବାରେ ଏହା ବେଶ୍ ସହାୟକ ହୋଇପାରିଥିଲା। କେବଳ ରାଜାରାଜୁଡ଼ା ଅମଳ ନୁହେଁ, ସ୍ବାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ଭାରତବର୍ଷରେ ମଧ୍ୟ ରାବଣଛାୟାର ଆଦର ସର୍ବତ୍ର ଥିଲା। ଖାସ୍ ଏହି କାରଣରୁ ନବେ ଦଶକରେ ଏହା ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରିଥିଲା। ଫଳରେ ଉକ୍ତ ଲୋକକଳାକୁ ଆହୁରି ଆଗକୁ ନେବାକୁ ପ୍ରୟାସ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଗୁରୁମାନଙ୍କୁ ତାଲିମ ସହ ଆର୍ଥିକ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ମଧ୍ୟ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଅନୁପ୍ରବେଶ କରୁଥିବା ଆଧୁନିକ ତଥା ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ସଂସ୍କୃତି ସହ ସମକକ୍ଷ ଅଭାବରୁ ଏହି ପୁରାତନ ଲୋକକଳା ଏବେ ନିଜ ଜନ୍ମମାଟିରେ ମଧ୍ୟ ଚମକହୀନ ହୋଇପଡ଼ିଛି। ସରକାରୀ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଆଦୌ ନ ଥିବାରୁ ଏହାକୁ ନିଶା ବା ପେସା କରିବାକୁ ଆଉ କୌଣସି କଳାକାର ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରୁନାହାନ୍ତି। କେବଳ କେତୋଟି ସରକାରୀ ସତେଚତନା କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ବାକି କେଉଁଠାରେ ବି ଲୋକକଳା ରାବଣଛାୟାକୁ ଖୋଜାପଡ଼ୁନି କି ଲୋଡ଼ାପଡ଼ୁନି।
ପାଲଲହଡ଼ାର ଗୁରୁ ଖଗେଶ୍ୱର ପ୍ରଧାନଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ, ଗଡ଼ଜାତ ବେଳେ ଓଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଛାୟା ନାଟକ ହିଁ ରାବଣଛାୟା ଭାବେ ପରିଚିତ ଥିଲା। ରାମାୟଣର କଥାବସ୍ତୁକୁ ନେଇ ଏହା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିବାରୁ ଏବଂ ନାଟକରେ ରାବଣ ମୁଖ୍ୟ ଭୂମିକା ନେଉଥିବାରୁ ଏହାର ନାମକରଣ ଏପରି ହୋଇଥିଲା। କେତେଜଣ ଲୋକକଳା ଗବେଷକଙ୍କ ମତରେ ରାବଣ ଦେବୀ ସୀତାଙ୍କୁ ପୁଷ୍ପକ ବିମାନରେ ସମୁଦ୍ର ଉପର ଦେଇ ହରଣ ବେଳେ ସମୁଦ୍ରଜଳରେ ରାବଣର ଛାୟା ସୀତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିବାରୁ ଏହି ଲୋକକଳାକୁ ‘ରାବଣଛାୟା’ ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା। ପାଲଲହଡା ଉପଖଣ୍ଡ ଖମାର ଥାନା ଓଡ଼ଶ ଗଁ।ରେ ଆଠମଲ୍ଲିକରୁ ଆସିଥିବା ଭଟ୍ଟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର କଳାକାର ବାସୁଦେବ ଦାସ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପୁଅ କାଠିନନ୍ଦ ଦାସ ପ୍ରଥମେ ଏହି ଲୋକକଳା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଏକ ଧଳା ରଙ୍ଗର ଧୋତି ଏବଂ ଚମଡା ତିଆରି ମୂର୍ତ୍ତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଡିବିରି ଆଲୁଅରେ ଏହା ପରିବେଷଣ କରାଯାଉଥିଲା। ବାସୁଦେବଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ରାବଣଛାୟାର ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ଅଣଭଟ୍ଟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଶିଷ୍ୟ କୋହ୍ଲ ଚରଣ ସାହୁ। ସେ ରାବଣ ଛାୟାକୁ ଆଧୁନିକ ରୂପ ଦେବା ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିଥିଲେ। ଫଳରେ ଏହା ଅଧିକ ଆଦରଣୀୟ ହୋଇପାରିଥିଲା। ୧୯୮୮ରେ ପାଲଲହଡା ବିଧାୟକ ଥିବା ବିଭୁଧେନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତାପ ଦାସଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ତତ୍କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଜାନକୀ ବଲ୍ଲଭ ପଟ୍ଟନାୟକ ରାବଣଛାୟାର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ଓଡ଼ିଶା ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ମାଧ୍ୟମରେ ୧.୫ ଲକ୍ଷ ଟଙ୍କା ମଞ୍ଜୁର କରିଥିଲେ। ଏଥିସହ ପୁରାତନ ଲୋକକଳାକୁ ଯୁଗୋପଯୋଗୀ କରିବା ପାଇଁ ଉତ୍କଳ ସଂଗୀତ ମହାବିଦ୍ୟାଳୟରେ କଳାକାରଙ୍କ ତାଲିମ ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଇଥିଲେ। ସେଠାରେ ନାଟ୍ୟଗୁରୁ କୋହ୍ଲ ଚରଣ ସାହୁ, ଖଗେଶ୍ୱର ପ୍ରଧାନ, ମହେଶ୍ୱର ସାହୁ, କରୁଣାକର ପ୍ରଧାନ, ପର୍ଶୁରାମ ପ୍ରଧାନ, ସୌଦାଗର ଦାସ, ଭୀମସେନ ସାହୁ, ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ପ୍ରଧାନ, ପଞ୍ଚୁ ସାହୁ ପ୍ରମୁଖ ୧୦ ଜଣ କଳାକାର ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ। ଏହାପରେ ସେମାନେ ଦିଲ୍ଲୀରେ କେନ୍ଦ୍ର ସଂଗୀତ ନାଟକ ଏକାଡେମୀ ଜାତୀୟ ପୁତ୍ତଳିକା ଉତ୍ସବରେ ଭାଗ ନେବା ସହ ଦେଶ ବାହାରେ ଲୋକକଳା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରି ବହୁ ପ୍ରଶଂସା ସାଉଣ୍ଟିଥିଲେ। ୨୦୦୬ ଜାନୁୟାରୀ ୬ରେ ନାଟ୍ୟଗୁରୁ କୋହ୍ଲ ଚରଣଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାଙ୍କ ପଟ୍ଟଶିଷ୍ୟ ଭାବେ ସେ ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ବୋଲି ଖଗେଶ୍ୱର ପ୍ରଧାନ ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। କାଳକ୍ରମେ ଏହି ଲୋକକଳାକୁ ଲୋକଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚାଇବା ସକାଶେ ‘ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ’, ‘ଚିଲିକା’, ‘କାଞ୍ଚି ଅଭିଯାନ’ ଆଦି ପରିବେଷଣ ହେଉଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ଲୋକକଳା ପାଇଁ ଅର୍ଥ ବାଧକ ସାଜିଥିବାବେଳେ ଆଉ ନୂତନ କଳାକାର ମିଳୁନାହାନ୍ତି। ନୂତନ ପିଢ଼ି ମଧ୍ୟ ଆଗ୍ରହ ପ୍ରକାଶ କରୁନାହାନ୍ତି। ମାତ୍ର ୮ ଜଣ କଳାକାରଙ୍କୁ ନେଇ ଏହି ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ଲୋକକଳା ଏବେ କେବଳ ସରକାରୀ ସଚେତନତାଧର୍ମୀ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଶିକ୍ଷା ଅଧିକାର, ସୂଚନା ଅଧିକାର ଆଇନ, କନ୍ୟା ଭ୍ରୂଣହତ୍ୟା, ନିଶାସେବନର କୁପରିଣତି ଆଦି ବିଷୟରେ ଲୋକଙ୍କୁ ସଚେତନତାରେ ଅଟକି ଯାଇଛି। ତାଙ୍କ ବୟସ ୮୦ ଟପିଯାଇଥିବାରୁ ଆଗାମୀ ଦିନରେ ରାବଣଛାୟାର ଭବିଷ୍ୟତ ନେଇ ସେ ସନ୍ଦିହାନ ହୋଇପଡ଼ିଥିବା ଗୁରୁ ଖଗେଶ୍ୱର କହିଛନ୍ତି।