ଆମେ ଅନେକ ପ୍ରାଣୀ, କୀଟପତଙ୍ଗ, ଉଦ୍ଭିଦଙ୍କ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଦୁନିଆରେ ବାସ କରୁଛୁ। ଏଭଳି କେତେକ ପ୍ରଜାତି ଅଛନ୍ତି ଯେଉଁମାନଙ୍କର ବିଲୁପ୍ତ ହେବାର ଆଶଙ୍କା ରହିଛି। ଏଭଳି ପ୍ରଜାତିଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା ଲାଗି ପ୍ରତିବର୍ଷ ମେ ମାସ ତୃତୀୟ ଶୁକ୍ରବାରରେ ଜାତୀୟ ବିପନ୍ନ ପ୍ରଜାତି ଦିବସ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ। ଚଳିତ ୨୦୨୩ ବର୍ଷରେ ଏହା ମେ ୧୯ରେ ପାଳିତ ହେଉଅଛି।
ପୃଥିବୀରେ ସମସ୍ତ ପ୍ରଜାତିର ଜୈବବିବିଧତା ପ୍ରତି ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ରହିଥାଏ। ଏପରି ସ୍ଥଳେ ସମସ୍ତ ପ୍ରଜାତିଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ। ଇତିହାସରେ ବିଲୁପ୍ତ ହୋଇଥିବା ପ୍ରଜାତି ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ହେଉଛି ଡାଇନୋସର। ବହୁ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ପ୍ରଜାତି ଆଜି ପୃଥିବୀରେ ଅଛନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଠିକ୍ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆ ନ ଗଲେ ସେମାନଙ୍କର ସ୍ଥିତି ଅଧିକ ସମୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜାରି ହୋଇ ନ ପାରେ।
ପ୍ରକୃତିର ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ପ୍ରକୃତି ସଂରକ୍ଷଣ ୟୁନିୟନ (ଆଇୟୁସିଏନ୍) ପକ୍ଷରୁ ବିପଦରେ ଥିବା ପ୍ରଜାତି ସମ୍ପର୍କରେ ଯୋଜନା ସ୍ଥିର କରେ। ଆଇୟୁସିଏନ୍ ଅନୁଯାୟୀ, ଅତି କମ୍ରେ ୪୦ ପ୍ରତିଶତ ପ୍ରାଣୀ, କୀଟପତଙ୍ଗ ଏବଂ ଉଦ୍ଭିଦ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱରେ ବିଲୁପ୍ତ ହେବାର ଆଶଙ୍କାରେ ରହିଛନ୍ତି। ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ପ୍ରଜାତିଗୁଡିକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବାର କିଛି ଉପାୟ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପ୍ରଜନନ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହା ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ କିମ୍ବା ବିଲୁପ୍ତ ପ୍ରଜାତିମାନଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିର ଉପାୟ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାଣୀ ପ୍ରଜାତି ଉପରେ ଘନେଇ ଆସୁଥିବା ବିପଦର କାରଣଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରେ ପରିବେଶ ପରିବର୍ତ୍ତନ, ଶିକାରୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅତ୍ୟଧିକ ଶିକାର, ମାନବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅଭ୍ୟାସର ପରିବର୍ତ୍ତନ କିମ୍ବା ନଷ୍ଟ, କିମ୍ବା ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଆଦି ରହିଛି।
ପ୍ରଥମ ଜାତୀୟ ବିପନ୍ନ ପ୍ରଜାତି ଦିବସ ୨୦୦୬ରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା। ବିପନ୍ନ ପ୍ରଜାତିଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ପରିକଳ୍ପିତ ୪୦ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ନିୟମ ରହିଆସିଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ଦେଖାଦେଇଥିବା ପରିବେଶ ସମସ୍ୟା ବିଷୟରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଜାଣିବା ପାଇଁ ଜାତୀୟ ବିପନ୍ନ ପ୍ରଜାତି ଦିବସ ପାଳନ ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରାଯାଉଛି। ଏହା ସହିତ ଆମ ପାଖରେ ଥିବା ପରିବେଶ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ତଥା ପ୍ରାକୃତିକ ଦୁନିଆର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ସୃଜନଶୀଳ, ଉପାୟ ଖୋଜିବା ପାଇଁ ଏକତ୍ରିତ ହେବା ଏହି ଦିବସ ପାଳନର ମୁଖ୍ୟ ଲକ୍ଷ୍ୟ। ଏହି ଦିବସ ଅବସରରେ ଆୟୋଜକମାନେ ବିଭିନ୍ନ ଜନସାଧାରଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏବଂ ଅନଲାଇନ ମାଧ୍ୟମରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିଥାନ୍ତି। ସାଧାରଣତଃ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ପ୍ରଜାତିର ଯତ୍ନର ମହତ୍ତ୍ୱ ବିଷୟରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଅବଗତ କରାଯାଇଥାଏ। ବିପଜ୍ଜନକ ପ୍ରଜାତିର ଆଇୟୁସିଏନ୍ ରେଡ ତାଲିକା ଅନୁଯାୟୀ, ବର୍ତ୍ତମାନ ୧୬ ହଜାରରୁ ଅଧିକ ପ୍ରଜାତିର କବକ, ଶାଗ, ଉଦ୍ଭିଦ ଏବଂ ପ୍ରାଣୀ ଅଛନ୍ତି ଯାହା ଆମ ଗ୍ରହରୁ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଯିବାର ଆଶଙ୍କା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଇଗଲ, ଆଲିଗେଟର ଏବଂ ଧୂସର ଗଧିଆ ଆଦି ରହିଛନ୍ତି।
ଏନ୍ସାଇକ୍ଲୋପିଡିଆ ବ୍ରିଟାନିକା ସୂଚିତ କରେ ତାଲିକାରେ ଥିବା ସମସ୍ତ ପ୍ରଜାତିର ଅର୍ଦ୍ଧେକ ମାନବ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଯୋଗୁ ବିପଦରେ ଅଛନ୍ତି। ଗ୍ଲୋବାଲ ୱାର୍ମିଂ, ଆକ୍ରମଣକାରୀ ପ୍ରଜାତି, ଓଭରଫିଶିଂ ଏବଂ ଅତ୍ୟଧିକ ଶିକାର ଭଳି ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡିକ ବର୍ତ୍ତମାନର ସଙ୍କଟ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ରମୁଖ କାରଣ। ଅନେକ ପ୍ରଜାତିଙ୍କୁ ସବୁଦିନ ପାଇଁ ନଷ୍ଟ ହେବାକୁ ରୋକିବାକୁ ଏକ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ସଂରକ୍ଷଣ ପ୍ରୟାସର ଏକ ବହୁତ ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି। ୧୯୬୦ ଏବଂ ୧୯୭୦ ଦଶକରେ ପ୍ରାଣୀ କଲ୍ୟାଣ ବିଷୟରେ ଚିନ୍ତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା। ଫଳସ୍ବରୂପ, ୨୮ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୭୩ରେ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ପ୍ରଜାତି ଆଇନ ପ୍ରଣୟନ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ସୁରକ୍ଷା ଏବଂ ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ପ୍ରଜାତିର ପୁନରୁଦ୍ଧାରର ଗୁରୁତ୍ୱ ବିଷୟରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟି କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛି। ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ଦିବସ ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଥିମ୍ ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବସିତ ହୋଇଥାଏ। ଚଳିତ ୨୦୨୩ ବର୍ଷ ପାଇଁ ଏହାର ଥିମ୍ ହେଉଛି, ‘ବିଲୁପ୍ତପ୍ରାୟ ପ୍ରଜାତି ଅଧିନିୟମର ୫୦ ତମ ବାର୍ଷିକୀ ପାଳନ!’( ସେଲିବ୍ରେଟିଂ ଦ ଫିପ୍ଟି ଆନିଭର୍ସାରି ଅଫ୍ ଦ ଏନଡେଞ୍ଜର୍ଡ ସ୍ପେସିସ୍ ଆକ୍ଟ !)