ମାଜିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରେ ମଣିଷ ଯେତେବେଳେ ଗୋଷ୍ଠୀଗତ ଜୀବନଯାପନ କରେ, ସେତେବେଳେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ବା ସାମୂହିକ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନେଇଥାଏ ଓ ସେଥିରେ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହେଲେ ତାହା ଭିନ୍ନରୂପ ନେଇ ଏକ ସମସ୍ୟା ଭାବେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇଥାଏ। ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନିର୍ବିକାର ଭାବରେ ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ଆଧାରରେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହେବା ଉଚିତ, ଯେଉଁଠି ଜୀବନଧାରଣର ମାନ ଏକ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ନିରୂପଣ ହୋଇଥାଏ। ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ହେଉଛି ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ବାଛିବାର ବିଧିବଦ୍ଧ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥିରେ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ସମସ୍ତ ଅଙ୍ଗ ନିହିତ ଥାଏ ନିର୍ଣ୍ଣୟ। ଅତଏବ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଯଦି ପରିପକ୍ୱ ହୁଏ ତେବେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ପାଇଁ ପଥ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇଯାଏ, ଯେଉଁଠି ନୈତିକତା, ନିଷ୍ଠା ଓ ଆଦର୍ଶର ଭିତ୍ତିଭୂମି ସୁଦୃଢ଼ ହୋଇଥାଏ। ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ଥିବା ସମସ୍ୟା ସହ ଜଡ଼ିତ ସୂଚନା ଖୋଜିବାକୁ ଓ ବିଭିନ୍ନ ବିକଳ୍ପର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଆକଳନ କରିବାକୁ ତଥା ପ୍ରତୀକ୍ଷିତ ଫଳାଫଳ ସହିତ ଅର୍ଥ ଓ ମୂଲ୍ୟ ସଂଲଗ୍ନ କରିବାକୁ ପ୍ରବୃତ୍ତି ହୋଇଥାଏ। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରୁ କେଉଁଟି ସର୍ବୋତ୍ତମ ତାହା ଉପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କାର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଥାଏ ଓ ସେଇଠି ବିବେକାନୁମୋଦିତ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ, ଯଦ୍ଦ୍ବାରା ନିରପେକ୍ଷ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୁଏ ଉଦାହରଣ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଉପଯୁକ୍ତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାରେ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ସୋପାନକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରାଯାଏ – (୧) ବିକଳ୍ପ କାର୍ଯ୍ୟର ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଚିହ୍ନଟ କରିବା, (୨) ପ୍ରତ୍ୟେକ କାର୍ଯ୍ୟର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ପରିଣାମ ଚିହ୍ନଟ କରିବା, (୩) ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିଣାମର ସମ୍ଭାବନାକୁ ଆକଳନ କରିବା, (୪) ସର୍ବୋତ୍ତମ ବିକଳ୍ପ ବାଛିବା ଓ (୫) ନିଷ୍ପତ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା। ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ କୌଶଳକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା, ଦ୍ୱିତୀୟ ସ୍ତରରେ ସର୍ବୋତ୍ତମ ଭାବରେ ସମାଧାନ ହୋଇଥିବାବେଳେ ପ୍ରାଥମିକ ସ୍ତରରେ ପସନ୍ଦ ଓ ସମସ୍ୟା ସମାଧାନ ଉପରେ ଜୀବନରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା କୌଶଳର ବିକାଶକୁ ସମର୍ଥନ କରିପାରିବ। ଅତଏବ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା କୌଶଳ ଶିକ୍ଷା ଦେବାବେଳେ, ନେବାବେଳେ ଓ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାର ସୁଯୋଗ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହେବା ଉଚିତ, ଯେଉଁଠି ବ୍ୟକ୍ତି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ପାଇଁ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବ ନାହିଁ। ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ହେଉଛି ଏକ କ୍ଷେତ୍ର, ଯେଉଁଥିରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଥିବା ଉଭୟ ଉଚିତ ଓ ଅନୁଚିତ, ଠିକ୍ ଓ ଭୁଲ୍ର ଲାଭକୁ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିବାକୁ ତଥା ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାରେ ପକ୍ଷପାତର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରିବାକୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇପାରିବ। ଯେତେବେଳେ ନିର୍ଣ୍ଣୟର ବିଚାର ସର୍ବୋତ୍ତମ ହୁଏ, ସେତେବେଳେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ହୁଏ ସର୍ବୋତ୍କୃଷ୍ଟ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ବା ସମାଜ ନିଏ ସେତେବେଳେ ମାନସିକତା ସଦାବେଳେ ଉଚ୍ଚ ଚିନ୍ତାଧାରାରେ ତଥା ନିରପେକ୍ଷ ଗତିପଥରେ ଧାବମାନ କରିବା କଥା। ଉକ୍ତ ସମୟରେ ଯଦି କୌଣସି ପକ୍ଷକୁ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟମୂଳକ ଭାବେ ସମର୍ଥନ କରିବା ପାଇଁ ମାନସିକ ସ୍ତରରେ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନେଉ ତେବେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତଦନୁରୂପ ହୁଏ, ଯାହା ସମାଜ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ହାନିକାରକ।
ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନିଜର ଆଚରଣ ପାଇଁ ନୈତିକ ଭାବରେ ଦାୟୀ କି ନୁହେଁ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ ତଥା କାର୍ଯ୍ୟର ପରିଣାମ ପାଇଁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ବା ନିଜକୁ ଦାୟୀ କରିବା ବିଷୟରେ ବିଚାର କରିବାର ନୈତିକ ଅଭ୍ୟାସ ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କର ଏକ ମୌଳିକ ଅଂଶ ବୋଲି ବିଚାର କରିବା ଉଚିତ। ଦୋଷ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା, ଯାହା ଭୁଲ୍ କିମ୍ବା ଖରାପ ଆଚରଣ ପାଇଁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନୈତିକ ବା ଆଇନଗତ ଭାବେ ଦାୟୀ, ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ପ୍ରଶଂସା ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଯାହା ଠିକ୍ କିମ୍ବା ଭୁଲ୍ ଆଚରଣ ପାଇଁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ନୈତିକ ଭାବରେ ଦାୟୀ। ଏହାର ଗୋଟିଏ କାରଣ ହେଉଛି ଦୋଷମୁକ୍ତ ପ୍ରଶଂସା ଯୋଗ୍ୟତା ପରି, ପ୍ରାୟତଃ ସାମାଜିକ ସ୍ବୀକୃତିକୁ ଜଡ଼ିତ କରିଥାଏ। ଅନେକ ସମୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଦୋଷ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ପ୍ରଶଂସା ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ପରିଚିତ ହୋଇଥାଏ, ଯେତେବେଳେ ଛୋଟ ଭୁଲ୍ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଭାବରେ ଦୋଷ ଅର୍ଜନ କରିପାରେ, ମାତ୍ର ସର୍ବନିମ୍ନ ଉପଯୁକ୍ତ ଆଚରଣ ପ୍ରଶଂସା ପାଇଁ ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ନୁହେଁ। ଜଣେ ଦାୟିତ୍ୱବାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବେ, ଚିନ୍ତା କରିବେ ଓ କାର୍ଯ୍ୟ କିମ୍ବା ନିଷ୍କ୍ରିୟତା ଉପରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାବେଳେ ପରିଣାମର ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନରେ ବିଚାର କରିବେ। ଉତ୍ତରଦାୟିତ୍ୱ ବିଶ୍ୱାସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରୁଥିବା ଆଚରଣ ଉପରେ ଆଧାରିତ। ନିଷ୍ପତ୍ତିରେ ଅନେକ ମୌଳିକ ନିୟମ ରହିପାରେ ଯାହା ସମାଜର ନିଷ୍ପତ୍ତି ନୈତିକ ବା ଅନୈତିକ ବୋଲି ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରେ। ଏହା ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସମୟରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୋଇଥାଏ ଯେ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା କଷ୍ଟକର। ଅର୍ଥନୈତିକ, ବୃତ୍ତିଗତ ତଥା ସାମାଜିକ ଚାପ ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ଅଧିକାଂଶ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବାକୁ କେତେକେ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥାନ୍ତି, ଯାହା ବେଳେବେଳେ ଆମର ନୈତିକ ଲକ୍ଷ୍ୟକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିଥାଏ ଓ ନୈତିକ ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱରେ ପକାଇପାରେ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଅନେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ତଥ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମାଜର ଅଜ୍ଞାତରେ ଅସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଥାଏ। ଜଣେ ନୈତିକ ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରାୟତଃ ଆଇନର ଆବଶ୍ୟକତାଠାରୁ ଅଧିକ ଓ ଆଇନ ଅନୁମତିଠାରୁ କମ୍ କରିବାକୁ ପସନ୍ଦ କରନ୍ତି। ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବା କୌଣସି ନିଷ୍ପତ୍ତିର ନୈତିକ ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ ଓ ପ୍ରାୟତଃ ସମସ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିର୍ଣ୍ଣୟକାରୀଙ୍କ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ତଥା ନୈତିକତା ପ୍ରତିବଦ୍ଧତାକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିଥାଏ। ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ଛଅଟି ମୂଳ ନୈତିକ ନୀତିକୁ ଆଧାର କରିଥାଏ ଯଥା ବିଶ୍ୱସନୀୟତା, ସମ୍ମାନ, ଦାୟିତ୍ୱ, ନ୍ୟାୟ, ଯତ୍ନ ଓ ନାଗରିକତ୍ୱର ଅନୁକରଣ ଅନୁଯାୟୀ ମୂଲ୍ୟାଙ୍କନ କରାଯାଇପାରେ। ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି-ମଡେଲର ପ୍ରଥମ ପଦକ୍ଷେପ ହେଉଛି ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ଗୋଷ୍ଠୀର ପରିଚୟ। ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ପ୍ରତ୍ୟେକ ବ୍ୟକ୍ତି ଉଭୟ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ବୃତ୍ତିଗତ ଜୀବନରେ ପ୍ରତିଦିନ ସମ୍ମୁଖୀନ ହୁଅନ୍ତି। ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ହେଉଛି ଏକ ଦକ୍ଷତା, ଯାହା ଦିନକୁ ଦିନ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ବ୍ୟକ୍ତିର ପରିଚୟକୁ ସମାଜ ଉପଲବ୍ଧି କରିଥାଏ। ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଜୀବନ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ଯେଉଁଠାରେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର କାର୍ଯ୍ୟ ମୁକ୍ତ ଭାବରେ କରାଯାଏ, ଅନ୍ୟର କ୍ଷତି କରିପାରେ କିମ୍ବା ଉପକୃତ ହୋଇପାରେ’ ଯାହା ଏକ ବୃହତ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ପାଇଁ ଉଭୟ ଆଇନଗତ ତଥା ନୈତିକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗ୍ରହଣୀୟ।
ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେବା ହେଉଛି ବିଭିନ୍ନ ବିକଳ୍ପ ମଧ୍ୟରେ ଚୟନ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଠାରେ ପସନ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ନୈତିକ, ନୀତି ଓ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥାଏ। ନିଷ୍ପତ୍ତି ଗ୍ରହଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବ୍ୟକ୍ତି ଓ ସମାଜ ନୈତିକତାର ମହତ୍ତ୍ୱକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଉନ୍ନତି ବିଷୟରେ କଳ୍ପନା କରିଥାଏ। ନୈତିକତା, ସଂଜ୍ଞା ଅନୁଯାୟୀ ଏକ ନୈତିକ ନୀତି ବା ଏକ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଚରଣ ସଂହିତା। ଏହା ଠିକ୍ ଓ ଭୁଲ୍ର ସୁ-ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ମାନଦଣ୍ଡକୁ ସୂଚିତ କରେ, ଯାହା ମଣିଷ କ’ଣ କରିବା ଉଚିତ ତାହା ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରେ। ଦ୍ୱିତୀୟତଃ ନୈତିକତା ଜଣଙ୍କର ନୈତିକ ମାନଦଣ୍ଡର ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ବିକାଶକୁ ବୁଝାଏ। ନୈତିକତା ମଧ୍ୟ ଅନୁସନ୍ଧାନର ନିରନ୍ତର ପ୍ରୟାସକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୂକ୍ତ କରେ ଓ ନିଶ୍ଚିତ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରେ ଯେ ଆମେ ଯେଉଁ ସମାଜର ଅଂଶ ଅଟୁ ସେଥିରେ ମଣିଷ ଏକ ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ମାନଦଣ୍ଡ ଅନୁଯାୟୀ ଜୀବନଯାପନ କରିବା ପାଇଁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ଆଧାରିତ। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମାଜରେ ଅନେକ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ସମାଜ ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନେବା ବେଳେ ଏତେ ମାତ୍ରାରେ ଅନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇଥାନ୍ତି ଯେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ତାହା ଏକ ସମସ୍ୟା ହୋଇ ଉଭା ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ବିଚାରଧାରାକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ସମ୍ମାନ ଓ ଆଦର କରି ନିର୍ଣ୍ଣୟକୁ ସୁ-ବ୍ୟବସ୍ଥିତ ଶୈଳୀରେ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ କଲେ ନୈତିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ମାନଦଣ୍ଡ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଜୀବନଶୈଳୀର ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ହେବ।
ସହାୟକ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ଜାତୀୟ ଅଭିଲେଖାଗାର, ଭାରତ ସରକାର, ଭୁବନେଶ୍ୱର
ମୋ: ୯୯୩୭୩୪୫୯୦୦