ହିସାର, ୮।୫ : ହରିୟାଣାର ହିସାରରେ ୫ ହଜାର ବର୍ଷ ପୁରାତନ ସହରର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଛି। ମାଟିତଳେ ପୋତି ହୋଇଥିବା ହରପ୍ପା ସଭ୍ୟତା ସମୟର ଏହି ସହର ବୋଲି ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନ ବେଳେ ପ୍ରମାଣ ମିଳିଛି। ପାଞ୍ଚ ହଜାର ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଏହି ସହରରେ ଘର, ପରିଷ୍କାର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା, ରାସ୍ତା, ଅଳଙ୍କାର ଏବଂ ମୃତଦେହକୁ ସଂରକ୍ଷଣ ଏବଂ ସଂସ୍କାର କରାଯାଉଥିବା ବିଷୟରେ ପ୍ରମାଣ ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି। ଏହି ସହରଟି ହରିୟାଣାର ହିସାରର ରାଖୀଗଢ଼ୀ ଗାଁରେ ରହିଥିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଛି। ଏହା ୧୧ ମାଉଣ୍ଡ ତଳେ ରହିଛି।
ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାର ୩ଟି ମାଉଣ୍ଡର ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନ କରାଯାଇଛି। ଏହି ହରପ୍ପା ସମୟର ସହର ବିଲୁପ୍ତ ସରସ୍ବତୀ ନଦୀର ଏକ ଉପନଦୀ ଦୃଶ୍ୱଦ୍ୱତୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଥିଲା। ୫ ହଜାର ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଏଠାରେ ପୋଡ଼ା ଇଟା, ମାଟିର ହାଣ୍ଡି, ଡ୍ରେନ ଉପରେ ରଖାଯାଇଥିବା କେତେକ ହାଣ୍ଡି ଆଦି ମିଳିଛି। ଏହା ପ୍ରାଚୀନ ଇତିହାସର ବହୁ ଅସମାହିତ ରହସ୍ୟର ଦ୍ୱାର ଖୋଲିବ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି। ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗର ଗବେଷକ କୁମାର ସୌରଭ କହିଛନ୍ତି ଯେ ସେତେବେଳେ ହରପ୍ପା ସହରରେ ଜଳ ନିଷ୍କାସନ ପାଇଁ ଏକ ବିକଶିତ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିଲା। ଡ୍ରେନ ଉପରେ ଥିବା ଗର୍ତ୍ତ ଉପରେ ଏକ ମାଟି ପାତ୍ର ରଖାଯାଉଥିଲା, ଯାହା ଡ୍ରେନ ଭିତରକୁ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁର ପ୍ରବେଶକୁ ରୋକୁଥିଲା। ଖନନ ସ୍ଥଳରେ ପକ୍କା ଇଟା ତିଆରି ରାସ୍ତା ଏବଂ ଘର ଗଠନ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଛି। ସେଠାରେ ଏକ ଚୁଲି ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି, ଯାହା ପାଞ୍ଚ ହଜାର ବର୍ଷ ପୁରୁଣା।
ଚୁଲି ବିଷୟରେ କୁମାର ସୌରଭ କହିଛନ୍ତି ଯେ ଚୁଲିକୁ କାଦୁଅରେ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି। ତେବେ ଏହି ଚୁଲିରେ ଖାଦ୍ୟ ରନ୍ଧା ଯାଇଥିଲା କିମ୍ବା ଏହା ଅନ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା, ଏହା ଏକ ଅନୁସନ୍ଧାନର ବିଷୟ ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି। ଏଠାରେ ମୃତଦେହ ସଂସ୍କାର କରିବାର ପ୍ରମାଣ ମିଳିଛି। ସମ୍ପ୍ରତି ଖନନ ସମୟରେ ଦୁଇଜଣ ମହିଳାଙ୍କ କଙ୍କାଳ ମିଳିଛି। କଙ୍କାଳ ଚାରିପାଖରେ ରଖାଯାଇଥିବା ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକ ହରପ୍ପା ସମୟର ବିକାଶର ଅନେକ ପ୍ରମାଣ ଦେଉଛି। ଅନ୍ୟ ଜଣେ ଗବେଷକ ପ୍ରବୀଣ ଭାସ୍କର କହିଛନ୍ତି ଯେ ହାଣ୍ଡି ଓ ୱାଟ ବ୍ୟତୀତ ସେହି ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକରେ ସେଲ କଙ୍କଣ ମିଳିଛି। ଭାସ୍କର କହିଛନ୍ତି ଯେ ଖନନ ସମୟରେ ସେଠାରେ ତମ୍ବାର ଏକ ଦର୍ପଣ ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି।
ବର୍ତ୍ତମାନ ସାତୋଟି ମାଉଣ୍ଡ ଅଛି, ଯେଉଁଠାରେ ଖନନ କାର୍ଯ୍ୟ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହୋଇନାହିଁ। ଯେତେବେଳେ ଖନନ ହେବ, ସେତେବେଳେ ନୂତନ ତଥ୍ୟ ଜଣା ପଡିବ। କଙ୍କାଳ ନିକଟରୁ ତମ୍ବା ମୁଦି ଏବଂ ସୁନା ପାତ ମଧ୍ୟ ମିଳିଛି। ଏଗୁଡ଼ିକୁ ଅଳଙ୍କାର ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିବା ଅନୁମାନ କରାଯାଉଛି। ଭାରତ ସରକାର ରାଖୀଗଢ଼ୀକଚ ହରପ୍ପା ସମୟର ଏକ ଆଇକନିକ ସାଇଟର ମାନ୍ୟତା ଦେଇଛନ୍ତି। ଏଠାରେ ଏକ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ମଧ୍ୟ ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି, ଯାହା କିଛି ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଖୋଲାଯିବ।
ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ବିଭାଗର ଯୁଗ୍ମ ମହାନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ସଞ୍ଜୟ କୁମାର ମଞ୍ଜୁଲ କହିଛନ୍ତି ଯେ ବର୍ତ୍ତମାନ ହରପ୍ପା ସଂସ୍କୃତି ଉପରେ ଅଧିକ ଗବେଷଣା କରିବା ଆମର ପ୍ରାଥମିକତା। ତା’ପରେ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ବିଷୟରେ ସଭ୍ୟତା ବିଷୟରେ ଲୋକଙ୍କୁ କହିବା ଏବଂ ଏହାର ସୁରକ୍ଷା କରିବା ଆମର ଲକ୍ଷ୍ୟ। ହରପ୍ପା ସଭ୍ୟତା ସିନ୍ଧୁ ଏବଂ ସରସ୍ବତୀ ନଦୀ କୂଳରେ ବିକଶିତ ହୋଇଥିଲା। ବର୍ତ୍ତମାନ, ହରପ୍ପା ସମୟର ସମସ୍ତ ସୂଚନା ଏହି ପାହାଡ ତଳେ ପୋତି ହୋଇ ରହିଛି ବୋଲି ସେ କହିଛନ୍ତି।