ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେଙ୍କ ପରେ ଭାରତୀୟ ସିନେମାରେ ସବୁଠାରୁ ବଡ ନାମ ସତ୍ୟଜିତ ରାୟଙ୍କର । କୁହାଯାଏ ଯଦି ସେ ନ ଥାନ୍ତେ, ନା ହିନ୍ଦୀ ସିନେମା ଅଗ୍ରଗତି କରିଥାନ୍ତା, ନା ଆଜି ଆମେ ସିନେମାକୁ ଏତେ ଗଭୀର ଭାବରେ ଜାଣିଥାନ୍ତୁ । ସେ କେବଳ ଭାରତରେ ନୁହେଁ ବିଦେଶରେ ମଧ୍ୟ ହିନ୍ଦୀ ସିନେମାର ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିାଲ। ପ୍ରତିବର୍ଷ ମେ ୨ ରେ, ସତ୍ୟଜିତଙ୍କ ଜନ୍ମଦିନ ପାଳନ କରାଯାଏ। ଆଜି ତାଙ୍କର ୧୦୦ ତମ ଜନ୍ମ ବାର୍ଷିକୀ। ଏହି ଅବସରରେ ଜାଣନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ସହ ଜଡିତ କିଛି ବିଶେଷ କଥା ।
ସତ୍ୟଜିତ୍ ୧୯୨୧ ମେ ୨ରେ କୋଲକାତାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କ ପିତା ସୁକୁମାର ରାୟଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁବେଳକୁ ସତ୍ୟଜିତ୍ଙ୍କୁ ମାତ୍ର ତିନି ବର୍ଷ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ପରେ ମା’ ସୁପ୍ରଭା ତାଙ୍କୁ ବହୁତ କଷ୍ଟରେ ପାଳିଥିଲେ। ପ୍ରେସିଡେନ୍ସି କଲେଜରୁ ଅର୍ଥନୀତି ଅଧ୍ୟୟନ ପରେ, ଅଧିକ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ସତ୍ୟଜିତ୍ ଶାନ୍ତି ନିକେତନକୁ ଯାଇ ସେଠାରେ ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ରହିଲେ । ୧୯୪୩ ମସିହାରେ, ସେ ପୁନର୍ବାର କୋକତାକୁ ଗଲେ ଏବଂ ଗ୍ରାଫିକ ଡିଜାଇନର୍ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ତାଙ୍କର ଫିଲ୍ମ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ହେବାକୁ ଇଚ୍ଛା ନ ଥିଲା ଏବଂ ସେ ଏ ବିଷୟରେ କେବେ ଭାବି ନ ଥିଲେ।
ଫିଲ୍ମ ପାଇଁ ଇତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ଇଂଲଣ୍ଡ ଗସ୍ତ ପରେ ଆସିଥିଲା। ୧୯୫୦ ଏପ୍ରିଲରେ ସେ ତାଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସହ ଇଂଲଣ୍ଡ ଯାଇଥିଲେ। ସେତେବେଳେ ସେ ଏକ ବିଦେଶୀ ବିଜ୍ଞାପନ କମ୍ପାନୀରେ କାମ କରୁଥିଲେ। କାମ ଭଲ ଭାବରେ ଶିଖିବା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କମ୍ପାନୀ ତାଙ୍କୁ ୬ ମାସ ପାଇଁ ଲଣ୍ଡନ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ପଠାଇଥିଲା। ଲଣ୍ଡନରେ ପହଞ୍ଚିବାର ତିନି ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ସେ ‘ବାଇସାଇକେଲ ଥିଭ୍ସ ଫିଲ୍ମ ଦେଖିଥିଲେ। ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ମନରେ ‘ପଥର ପଞ୍ଚାଲି’ ତିଆରି କରିବାର କଳ୍ପନା ଥିଲା, ମାତ୍ର ଫିଲ୍ମ ଦେଖିବା ପରେ ତାଙ୍କ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସେ ଆହୁରି ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲା । ଲଣ୍ଡନରେ ଥିବାବେଳେ ସେ ପ୍ରାୟ ୧୦୦ଟି ଫିଲ୍ମ ଦେଖିଥିଲେ। ଏଥି ସହିତ ସେ ପରେ ଭାରତ ଯିବା ରାସ୍ତାରେ ସେ ‘ପାଥର ପଞ୍ଚାଲି’ର ପ୍ରଥମ ବାହ୍ୟରେଖା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଥିଲେ।
ସତ୍ୟଜିତଙ୍କ ଫିଲ୍ମ ‘ପାଥର ପଞ୍ଚାଲି’ ପ୍ରଥମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଥିଲା। ଏହି ଫିଲ୍ମକୁ ବିଦେଶରେ ଭଲ ପାଉଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଦେଶରେ ତୀବ୍ର ସମାଲୋଚନା କରାଯାଇଥିଲା। ସତ୍ୟଜିତ୍ ଏହି ଫିଲ୍ମ ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତର ପ୍ରକୃତ ଚିତ୍ର ଦେଖାଇଥିଲେ, ଏହି ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଭାରତରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟକୁ ଦେଖାଯାଇଥିଲା। ବିଶେଷ କରି ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗର ପରିସ୍ଥିତିକୁ ଖୋଲାଖୋଲି ଭାବେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଥିଲା।