ବିଶ୍ୱର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ଖାଇବା ପ୍ରଣାଳୀ, ଶୋଇବା ସମୟ ଓ ବଞ୍ଚିବାର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ଜୀବନଶୈଳୀ ଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନ ଅତିବାହିତ କରିଥାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ପୃଥିବୀର ସମସ୍ତ ବର୍ଗର ମନୁଷ୍ୟ ସମାଜର ଜୀବନଶୈଳୀ ଯାହା ଥାଉନା କାହିଁକି ସମସ୍ତଙ୍କର ଗୋଟିଏ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଲା ବିଭିନ୍ନ ସଂକ୍ରାମକ, ଆଗନ୍ତୁକ ରୋଗ ଓ ଦୈବୀ ଦୁର୍ବିପାକରୁ ନିଜକୁ ରକ୍ଷାକରି ନୀରୋଗୀ ଭାବେ ଦୀର୍ଘାୟୁ ଜୀବନଯାପନ କରିବା। ସୁସ୍ଥ ଶରୀର ପାଇଁ ଆମେ ନିଜର ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀବନଶୈଳୀ, ଖାଦ୍ୟପେୟ ସହ ବ୍ୟାୟାମ ପ୍ରତି ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଏହି ତାଲିକାରେ ଆଉ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଜିନିଷକୁ ସାମିଲ କରିବା ନିହାତି ଦରକାର। ତାହା ହେଲା ‘ଯୋଗ’। ନିୟମିତ ଯୋଗ କରିବା ଦ୍ୱାରା ତାହା କେବଳ ଶରୀରକୁ ସୁସ୍ଥ ରଖେ ତା’ ନୁହେଁ, ମାନସିକ ସ୍ତରକୁ ମଧ୍ୟ ସନ୍ତୁଳିତ ରଖିଥାଏ। ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଯୋଗର ଉପକାରିତା ବିଷୟରେ ସଚେତନ କରାଇବା ଲାଗି ପ୍ରତିବର୍ଷ ଜୁନ୍ ୨୧କୁ ‘ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଯୋଗ ଦିବସ’ ଭାବରେ ପାଳନ କରାଯାଇଥାଏ। ଚଳିତ ବର୍ଷ ଏହି ଦିବସର ଥିମ୍ ରହିଛି ‘ମାନବ ଜାତି ପାଇଁ ଯୋଗ’ (Yoga for Humanity)। ଏକାଗ୍ରତା ଦ୍ୱାରା ଶରୀରକୁ ସୁସ୍ଥ, ନୀରୋଗ ଓ ଦୀର୍ଘାୟୁ ରଖାଯାଇପାରିବ। ଆୟୁର୍ବେଦ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ‘ଯୋଗ’କୁ ଚିକିତ୍ସା ଶାସ୍ତ୍ରର ଏକ ଅଙ୍ଗ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି। ସରଳ ଭାଷାରେ ଏହାର ଅର୍ଥ ହେଲା ଶରୀରକୁ ସନ୍ତୁଳିତ ରଖି ମନକୁ ଏକାଗ୍ରତା ରଖିବା,
ମନର ଆବେଗକୁ, ମନର ଚିନ୍ତା ଓ ବିଚାର ଶକ୍ତିକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରି ରଖିବାକୁ ‘ଯୋଗ’ କୁହାଯାଏ।
ମହାକବି କାଳିଦାସଙ୍କ ମତରେ ‘ଶରୀର ମାଦ୍ୟଂ ଖଳୁ ଧର୍ମ ସଧାନଂ’ ଅର୍ଥାତ ଧର୍ମ ରକ୍ଷା କରିବା ନିମନ୍ତେ ଶରୀର ପ୍ରଥମେ ସୁସ୍ଥ ରହିବା ଆବଶ୍ୟକ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ମନୁଷ୍ୟ ଶରୀରରେ କିଛି ନା କିଛି ରୋଗ ରହିଥାଏ। ତେଣୁ ଶରୀରକୁ ‘ବ୍ୟାଧି ମନ୍ଦିର’ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥାଏ। ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ବ୍ୟାଧିକୁ ଦୂର କରିବା ଏକ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ଆୟୁର୍ବେଦ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ପତଞ୍ଜଳି ନାମକ ଜଣେ ଋଷି ‘ଯୋଗ’ ବିଷୟରେ ବିଶଦ୍ ଭାବେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି। ଏହା ‘ପତଞ୍ଜଳି’ ଯୋଗ ଶାସ୍ତ୍ର ଭାବେ ଆୟୁର୍ବେଦ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି। ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ସୁସ୍ଥ, ତେଜସ୍ବୀ ଓ ଦୀର୍ଘଜୀବୀ ହୋଇଥାଏ। ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ନିମନ୍ତେ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ଆହାର, ବିହାର, ଶୟନ, ଶଯ୍ୟାତ୍ୟାଗ ଆଦି ଦୈନନ୍ଦିନ ନିତ୍ୟକର୍ମ ଠିକ୍ ଭାବେ କରିବା ଉଚିତ, ଯଦ୍ଦ୍ବାରା ଯୋଗ କରିବା ନିମନ୍ତେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଦୂର ହୋଇଥାଏ। ଯୋଗ ଶରୀରର ଅନେକ ଜଟିଳ ତଥା ଦୁରାରୋଗ୍ୟ ଉପଶମ ନିମନ୍ତେ ଏକ ଉତ୍ତମ ମାଧ୍ୟମ। ଯୋଗ ଦ୍ୱାରା ମାନସିକ ଓ ଶାରୀରିକ ସ୍ତରରେ ଶାନ୍ତି ମିଳେ। ଚେତନା ଶକ୍ତିର ବିକାଶରେ ଏହା ସହାୟକ ହୋଇଥାଏ। ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ମାଂସପେଶୀଗୁଡ଼ିକ ସଙ୍କୋଚନ, ପ୍ରସାରଣ, ଉତ୍ତମ ରକ୍ତ ସଞ୍ଚାଳନ, ଶ୍ୱାସକ୍ରିୟା ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେବାସହ ଏକାଗ୍ରତା ରହିବା ସହ ମନକୁ ଶାନ୍ତି ମିଳିଥାଏ।
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତି, ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ ଯୋଗ ଏକ ବହୁପୁରାତନ ଶାସ୍ତ୍ର। ଭାରତୀୟ ମୌଳିକ ଚିକିତ୍ସା ଶାସ୍ତ୍ର ମତରେ ଯୋଗ ଏକ ଆସନ, ଏକ ବିଜ୍ଞାନ ଏବଂ ଏକ ଚିକିତ୍ସାର ମାର୍ଗ ଅଟେ। ଯୋଗ ଦ୍ୱାରା ଶରୀରର ଗଚ୍ଛିତ ରୋଗକୁ ଚିକିତ୍ସା କରାଯିବା ସହ ଶରୀର ଭିତରକୁ ରୋଗକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବାର ଏହା ଏକ ମାଧ୍ୟମ। ଆବାଳ ବୃଦ୍ଧବନିତା ଅର୍ଥାତ ବାଳକ, ବୟସ୍କ, ମହିଳା, ବୃଦ୍ଧଙ୍କ ସମେତ ଯୋଗୀ, ରୋଗୀ ଏବଂ ଭୋଗୀ ସମୂହ ଯୋଗାଭ୍ୟାସ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ଆବହମାନ କାଳରୁ ଯୋଗୀ, ମୁନିଋଷିମାନେ ଯୋଗାଭ୍ୟାସ କରି ସୁସ୍ଥ, ନୀରୋଗ ରହିବା ଓ କର୍ମଠ ହେବା ସହ ଦୀର୍ଘାୟୁ ହୋଇପାରୁଥିଲେ। ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ଦ୍ୱାରା ମନୁଷ୍ୟ ଔଷଧ ବିନା ନୀରୋଗ, ପରିଣତ ବୟସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟଦକ୍ଷତା ସନ୍ତୁଳିତ ରହିବା ସହ ଶ୍ରବଣ ଶକ୍ତି, ଦୃଷ୍ଟି ଶକ୍ତି, ସ୍ମରଣ ଶକ୍ତି ଠିକ୍ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥାଏ। ଏହାସହ ଦୀର୍ଘଜୀବୀ ହୋଇପାରିବାର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ। ଯୋଗାଭ୍ୟାସ ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁମୋଦିତ ଏବଂ ଯେକୌଣସି ଅଭିଜ୍ଞ ଗୁରୁଙ୍କଠାରୁ ଜଣେ ଯୋଗ ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିପାରିବେ। ମହିଳାମାନେ ଯୋଗାଭ୍ୟାସ କରିବା ଦ୍ୱାରା ବହୁ ସୁଫଳ ମିଳିଥାଏ। ସେଗୁଡ଼ିକ ହେଲା ଗର୍ଭାବସ୍ଥା ସମୟର କଷ୍ଟର ଲାଘବ, ମାସିକ ଋତୁସ୍ରାବ ଠିକ୍ ଭାବେ ହେବା, ବ୍ରେଷ୍ଟ କ୍ୟାନସରକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା, ଯୌନ କ୍ଷମତା, ହଜମ କ୍ରିୟା ସନ୍ତୁଳିତ ରହିବା, ଶରୀରର ମୋଟାପଣ କମେଇବା, ଉଚ୍ଚ ରକ୍ତଚାପ ଓ ମଧୁମେହଜନିତ ସମସ୍ୟାକୁ ସନ୍ତୁଳିତ ରଖିବା ସହ ମାନସିକ ଅବସାଦ ଅନେକାଂଶରେ ଦୂର ହୋଇଥାଏ। ମନରେ ଏକାଗ୍ରତା ସୃଷ୍ଟି ହେବା ଦ୍ୱାରା ମନକୁ ଶାନ୍ତି ମିଳିଥାଏ, ଯଦ୍ଦ୍ବାରା ଶରୀର ନୀରୋଗ ରହିଥାଏ।
ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ବଡ଼ବଡ଼ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନ ମାନଙ୍କରେ ‘ଯୋଗ’କୁ ଏକ ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି। ଏହାଦ୍ୱାରା ଆଗାମୀ ପିଢ଼ିଙ୍କ ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ଯୋଗର ବହୁଳ ପ୍ରଚାର, ପ୍ରସାର ହେବାସହ ଏହା ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ରକ୍ଷାରେ ସହାୟକ ହୋଇପାରିବ। ସାମ୍ପ୍ରତିକ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଣିଷ ସମାଜ ସୁସ୍ଥ, ନୀରୋଗ ଓ ଦୀର୍ଘାୟୁ ନିମନ୍ତେ ଯୋଗାଭ୍ୟାସର ନିତାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି, ଯଦ୍ଦ୍ବାରା ମନୁଷ୍ୟ ସର୍ବଦା ସତେଜ, କ୍ରିୟାଶୀଳ, ଚଳଚଞ୍ଚଳ, ନୀରୋଗ ହେବାସହ ଦୀର୍ଘଦିନ ବଞ୍ଚତ୍ ରହିପାରିବାର ମାର୍ଗ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିବ l ଆମ ଭାରତୀୟ ମୌଳିକ ଚିକିତ୍ସା ଶାସ୍ତ୍ରକୁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ବିଭାଗ, ଏକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଆୟୁଷ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଦ୍ୱାରା ‘ଆୟୁଷ’ (AYUSH) ନାମକ ଏକ ବିଭାଗ ଗଠନ କରାଯାଇଛି। ସେହିପରି ଦେଶର ସବୁ ରାଜ୍ୟର ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ବିଭାଗରେ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ‘ଆୟୁଷ’ ବିଭାଗ ଖୋଲାଯାଇଛି। ‘A’ର ଅର୍ଥ ‘ଆୟୁର୍ବେଦ’, ‘Y’ର ଅର୍ଥ ‘ଯୋଗ’, ‘U’ର ଅର୍ଥ ‘ୟୁନାନୀ’, ‘S’ର ଅର୍ଥ ‘ସିଦ୍ଧ’, ଏବଂ ‘H’ର ଅର୍ଥ ‘ହୋମିଓପ୍ୟାଥି’। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଯୋଗକୁ ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ଏହାକୁ ଏକ ଚିକିତ୍ସା ଶାସ୍ତ୍ରର ମାନ୍ୟତା ମଧ୍ୟ ଦିଆଯାଇଛି। ଭାରତ ସରକାର ସର୍ବପ୍ରଥମେ ୨୦୧୪ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୧ ତାରିଖରେ ଯୋଗ ଶାସ୍ତ୍ରକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦେଇ ଯୋଗର ଉପଯୋଗିତା, ଆବଶ୍ୟକତା, ଶରୀର ସୁସ୍ଥତାକୁ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ତା’ ସହ ଏହାର ପ୍ରଚାର, ପ୍ରସାର ଓ ଲୋକପ୍ରିୟତା ନିମନ୍ତେ ବିଶ୍ୱ ସ୍ତରରେ ‘ଯୋଗ’ର ଉପଲବ୍ଧତା ପହଞ୍ଚାଇବା ନିମନ୍ତେ ଏକ ଚିଠା ପ୍ରସ୍ତାବ ନିର୍ଦ୍ଧାରିତ କରି ଏହାକୁ ବିଶ୍ୱସ୍ତରରେ ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଇଥିଲା। ତାହା ବିଶ୍ୱର ରାଷ୍ଟ୍ର ସମୂହଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଅନୁମୋଦିତ ହୋଇ ଜୁନ୍ ୨୧କୁ ‘ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଯୋଗ ଦିବସ’ ଭାବେ ପାଳନ କରାଯିବା ପାଇଁ ସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା। ଆମ ଦେଶର ପ୍ରତି ରାଜ୍ୟ ତଥା ସବୁ ସରକାରୀ ଓ ବେସରକାରୀ ସ୍ତରରେ ଏହି ଦିବସକୁ ଯୋଗ ଦିବସ ରୂପେ ୨୦୧୫ଠାରୁ ପାଳନ କରାଯାଇଆସୁଅଛି। ଏହି ଦିବସକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ପାଳନ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଯୁବପିଢ଼ି ତଥା ସବୁ ବର୍ଗର ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ହାତକୁ ହାତ ମିଶାଇବା ଦରକାର। ତେବେ ଏହି ଦିବସ ପାଳନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ପୂରଣ ହୋଇପାରିବ।
ଡା. ବସନ୍ତ କୁମାର ଷଡ଼ଙ୍ଗୀ
-ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ର, ଚନ୍ଦାହାଣ୍ଡି, ନବରଙ୍ଗପୁର, ମୋ : ୭୮୯୪୧୧୨୪୮୭