ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ,୧୩।୨ : ଭାରତ ଲିଥିୟମ ପାଇଁ ବାହାର ଦେଶ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିଆସୁଥିବାବେଳେ ଦେଶର ପ୍ରଥମ ଲିଥିୟମ ଖଣି ଜମ୍ମୁ-କଶ୍ମୀରର ରିଆସି ଜିଲାରେ ଠାବ ହେବା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଘଟଣା। ସ୍ବଚ୍ଛ ଇନ୍ଧନକୁ ଆପଣାଇବା ଯୋଜନା ରଖିଥିବା ଏବଂ ବିଦ୍ୟୁତଚାଳିତ ଯାନ ବ୍ୟବହାର ବଢ଼ାଉଥିବା ଭାରତ ପାଇଁ ଲିଥିୟମ ଖଣିର ସନ୍ଧାନ ଅନେକ ଆଶା ସଞ୍ଚାର କରିଛି। ଜମ୍ମୁ-କଶ୍ମୀରରେ ଠାବ ହୋଇଥିବା ଖଣିରେ ୫.୯ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଲିଥିୟମ ରହିଥିବା କୁହାଯାଉଛି। ଏହା ଏକ ବିରଳ ତଥା ଅତ୍ୟଧିକ ତେଜୟସ୍କ୍ରିୟ ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥ। ଏହା ହାଲୁକା ଏବଂ ସ୍ବଳ୍ପ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ଶକ୍ତିକୁ ଗଚ୍ଛିତ କରି ରଖାଯାଇପାରୁଥିବାରୁ ବ୍ୟାଟେରିରେ ଏହାକୁ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ।
କାର୍ବନ ଉତ୍ସର୍ଜନ କମାଇବା ନିମନ୍ତେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା ଲାଗିଥିବାବେଳେ ସ୍ବଚ୍ଛ ଇନ୍ଧନ ଦିଗରେ ଅଧିକାଂଶ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅଗ୍ରସର ହେଉଛନ୍ତି। ଏଥିପାଇଁ ଶକ୍ତି ଗଚ୍ଛିତ ରଖିବା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନେଇଥିବାରୁ ଲିଥିୟମ ଚାହିଦା ବଢ଼ିଚାଲିଛି। ଏବେ ଲିଥିୟମ, ନିକେଲ ଏବଂ କୋବାଲ୍ଟ ଭଳି ଅନେକ ଖଣିଜ ପାଇଁ ଭାରତ ଆମଦାନୀ ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ। ଦେଶ ଆତ୍ମନିର୍ଭର ହେବା ଲାଗି ଜଟିଳ ଖଣିଜ ଖୋଜି ବାହାର କରିବା ଏବଂ ତାହାର ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ଏହିସବୁ ସାମଗ୍ରୀ ଆମଦାନୀ ହ୍ରାସ ପାଇପାରିଲେ ଭାରତ ଆତ୍ମନିର୍ଭର ହୋଇପାରିବ। ଲିଥିୟମ ଖଣିର ସନ୍ଧାନ ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକ୍ ଯାନ, ମୋବାଇଲ୍ ଫୋନ୍, ସୋଲାର ପ୍ୟାନେଲ ପାଇଁ ଭାରତରେ ବ୍ୟାଟେରି ନିର୍ମାଣ କରିବାରେ ସହାୟକ ହେବ ବୋଲି ଖଣି ସଚିବ ବିବେକ ଭରଦ୍ୱାଜ କହିଥିଲେ। ଇଲେକ୍ଟ୍ରିକ୍ ଯାନ ନିର୍ମାଣ ବଜାରରେ ଭାରତ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ନିଭାଇପାରିବ ବୋଲି ବିଶେଷଜ୍ଞମାନେ ମତ ଦେଇଛନ୍ତି। ଘରୋଇ ଲିଥିୟମ ଉତ୍ପାଦନ ଲାଗି ସୁଯୋଗ ଖୋଜିବା ନିମନ୍ତେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାର ଏକ ଟାସ୍କଫୋର୍ସ ଗଠନ କରିଥିଲେ।
ଆବିଷ୍କାର ହୋଇଥିବା ଲିଥିୟମ ଖଣିରୁ ଏହାକୁ ସଂଗ୍ରହ କରି ବ୍ୟବହାର ଉପଯୋଗୀ କରାଇବା ଏକ ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ପରିବେଶ ଅନୁମତି ଏବଂ ଖଣିର ବିକାଶ ପାଇଁ ୧୦ ବର୍ଷରୁ ଅଧିକ ସମୟ ଲାଗିଯିବ ବୋଲି ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଅଭିଜ୍ଞତାରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି। ତେଣୁ ୨୦୩୦ ସୁଦ୍ଧା ସ୍ବଚ୍ଛ ଇନ୍ଧନ ଏବଂ ଇଭି ପାଇଁ ଭାରତ ଯେଉଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଧାର୍ଯ୍ୟ କରିଛି ସେଥିପାଇଁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଖଣିଜ ନିମନ୍ତେ ଆମଦାନୀ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ଦିଲ୍ଲୀର ଗବେଷଣା ସଂସ୍ଥା କ୍ଲାଇମେଟ୍ ଟ୍ରେଣ୍ଡ୍ସର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଆରତୀ ଖୋସଲାଙ୍କ ମତରେ ଲିଥିୟମର ସନ୍ଧାନ ଉତ୍ସାହଜନକ ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ମାନ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜଣାପଡ଼ିନାହିଁ। ଏଥିପାଇଁ ପ୍ରାଥମିକ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଖନନ କରି ଏହା କେତେ ଉପଯୋଗୀ ଏବଂ ଉତ୍ତୋଳନଯୋଗ୍ୟ ତାହା ଯାଞ୍ଚ ତଥା ଆକଳନ କରିବାକୁ ପଡ଼ିବ।
ଆମେରିକା ଭୂତାତ୍ତ୍ୱିକ ସର୍ଭେ (ୟୁଏସ୍ଜିଏସ୍) ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ ବିଶ୍ୱରେ ୮୦ ନିୟୁତ ଟନ୍ ପରିମାଣର ଲିଥିୟମ ଖଣି ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିବାବେଳେ ସେଥିରୁ ମାତ୍ର ୨୨ ନିୟୁତ ଟନ୍ ଖଣି ଉତ୍ତୋଳନ ଉପଯୋଗୀ ହୋଇପାରିଛି। ବିଶ୍ୱର ଲିଥିୟମ ରିଜର୍ଭର ଅଧାରୁ ଅଧିକ ୩ଟି ଦକ୍ଷିଣ ଆମେରିକୀୟ ଦେଶରେ ରହିଥିବାବେଳେ ଲିଥିୟମ-ଆୟନ ବ୍ୟାଟେରି ଉତ୍ପାଦନରେ ଚାଇନା ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଆସୁଛି। ବିଶ୍ୱର ତିନିଚତୁର୍ଥାଂଶ ବ୍ୟାଟେରି ଚାଇନା ଉତ୍ପାଦନ କରୁଛି। ଲିଥିୟମ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ମୋବାଇଲ ଫୋନ, ଲାପ୍ଟପ, ବିଦ୍ୟୁତଚାଳିତ ଏବଂ ହାଇବ୍ରିଡ୍ ଯାନର ବ୍ୟାଟେରି ପ୍ରସ୍ତୁତିରେ ଏହା ସବୁଠୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପାଦାନ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ କାଚ ଏବଂ ସେରାମିକ୍କୁ ସୁଦୃଢ଼ ଓ ତାପ ପ୍ରତିରୋଧୀ କରିବାକୁ ସେଥିରେ ଲିଥିୟମ ମିଶ୍ରଣ କରାଯାଇଥାଏ। ଆଲୁମିନିୟମ ଏବଂ ତମ୍ବା ସହ ଲିଥିୟମ ମିଶାଇ ବିମାନ, ମହାକାଶ ଯାନ ନିର୍ମାଣରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥାଏ। ଭାରତ ଆବଶ୍ୟକତାର ୮୦ ପ୍ରତିଶତ ଲିଥିୟମ ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆ ଏବଂ ଆର୍ଜେଣ୍ଟିନାରୁ ଆମଦାନି କରିଥାଏ। ୨୦୨୧ରେ କର୍ନାଟକରେ ମଧ୍ୟ ସ୍ବଳ୍ପ ପରିମାଣର ଲିଥିୟମ ଭଣ୍ଡାରର ସନ୍ଧାନ ମିଳିଥିଲା।