ସାଧାରଣତଃ ଅନେକ କୀଟପତଙ୍ଗ ମଣିଷକୁ କେତେକ ଗୁରୁତର ରୋଗ ସଂକ୍ରମିତ କରିଥାଆନ୍ତି। ତିନି ପ୍ରକାର କୀଟ ପତଙ୍ଗ ଯଥା-କୀଟ, ଆରାକନିଡା ଓ କ୍ରଷ୍ଟାସିଆ ନିମ୍ନମତେ ରୋଗ ସଞ୍ଚାରଣ ପାଇଁ ଦାୟୀ ଅଟନ୍ତି। ମଶା, ମାଛିକୁ ପକ୍ଷଯୁକ୍ତ କୀଟ ଏବଂ ଫ୍ଲି, ଉକୁଣୀ ଏବଂ ବଗ୍କୁ ପକ୍ଷହୀନ କୀଟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଛି। ଟିକ୍ ଏବଂ ମାଇଟ୍ ଆରାକନିଡା ଶ୍ରେଣୀୟ କୀଟ। କିନ୍ତୁ ଏହି ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ବୁଢ଼ିଆଣୀ, ବିଛା, କଙ୍କଡାବିଛା ରୋଗ କରାନ୍ତି ନାହିଁ। ସାଇକ୍ଲପକୁ କ୍ରଷ୍ଟେସିଆ ଶ୍ରେଣୀ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିବା ବେଳେ ଏହାର ପରିସରଭୁକ୍ତ କଙ୍କଡା, ଲୋକଷ୍ଟର ଏବଂ ଚିଙ୍ଗୁଡି ରୋଗ କରାନ୍ତି ନାହିଁ।
କୀଟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପୁଥିବା ରୋଗ
ଭୂତାଣୁଜନିତ ରୋଗ : କୀଟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ହେଉଥିବା ଭୂତାଣୁଜନିତ ରୋଗଗୁଡିକ ହେଉଛି ପୀତଜ୍ୱର, ଡେଙ୍ଗୁ, ଚିକୁନଗୁନିଆ, ଜାପାନିଜ୍ ମସ୍ତିସ୍କ ପ୍ରଦାହ, ପଶ୍ଚିମ ନୀଳ ନଦୀ ଜ୍ୱର, ଫ୍ଲୋବୋ ଟୋମସ୍ ଜ୍ୱର ଏବଂ କେ.ଏଫ. ରୋଗ। ଏଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ପୀତଜ୍ୱର, ଡେଙ୍ଗୁ, ଚିକୁନଗୁନିଆ ଏବଂ ନୀଳ ନଦୀ ଜ୍ୱର ମଶା ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ। ଫ୍ଲୋବୋଟୋମୋସ ଜ୍ୱର ସ୍ୟାଣ୍ଡ ଫ୍ଲାଏ ଦ୍ୱାରା ଓ କେ.ଏଫ. ରୋଗ ଟିକ୍ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ। ରିକେଟସିଆ ରୋଗ ଯଥା ଏପିଡେମିକ ଟାଇଫସ୍, ଟ୍ରେଞ୍ଚ ଜ୍ୱର ଉକୁଣୀ, ଏଣ୍ଡେମିକ୍ ଟାଇଫସ୍ ମୂଷା ଫ୍ଲି ଦ୍ୱାରା, ଟିକ୍ ଟାଇଫସ କ୍ୟୁ ଜ୍ୱର ଓ ରକି ମାଉଣ୍ଟେନ ଜ୍ୱର ଟିକ୍ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପୁଥିବା ବେଳେ ରିକେଟସିଆ ପକ୍ସ, ସ୍କ୍ରବ୍ ଟାଇଫସ ମାଇଟ୍ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ।
ଜୀବାଣୁ : ଟାଇଫଏଡ୍ ଓ କଲେରା ମାଛି ଦ୍ୱାରା, ସିଗେଲା ଓ ପ୍ଲେଗ୍ ମୂଷା ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ।
ପରଜୀବୀ : ପରଜୀବୀ ମ୍ୟାଲେରିଆ ମଶା ଦ୍ୱାରା, ଲିସାମନିଆସିସ୍ ସ୍ୟାଣ୍ଡ ଫ୍ଲ୍ାଏ ଦ୍ୱାରା ହୋଇଥାଏ।
ବହୁକୋଷୀ ପରଜୀବୀ : ବହୁକୋଷୀ ପରଜୀବୀ ଫାଇଲେରିଆ ମଧ୍ୟ ମଶା ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ।
ଆମ ଦେଶରେ ଦେଖାଦେଉଥିବା କେତେକ ରୋଗ ମଶା ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟାପିଥାଏ। ସେଗୁଡିକ ହେଲା : ମ୍ୟାଲେରିଆ-ମାଈଏନୋଫିଲିସ, ଫାଇଲେରିଆ-କ୍ୟୁଲେକ୍ସ (ଆମ ଦେଶରେ), ଡେଙ୍ଗୁ-ଏଡିସ୍, ଚିକୁନଗୁନିଆ-ଏଡିସ, ଜାପାନିଜ୍ ମସ୍ତିଷ୍କ ପ୍ରଦାହ-କ୍ୟୁଲେକ୍ସ ଏବଂ ପୀତଜ୍ୱର-ଏଡିସ୍।
ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ଏଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରୁ ଗତ କିଛି ବର୍ଷ ହେଲା ଔଷଧୀୟ ଗୁଣଯୁକ୍ତ ମଶାରିର ବହୁଳ ବ୍ୟବହାର ଯୋଗୁ ମ୍ୟାଲେରିଆ ବହୁ ପରିମାଣରେ କମି ଯାଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଏବେ ପୁଣି ଥରେ ମ୍ୟାଲେରିଆ ରୋଗୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଲାଣି।
ସାଧାରଣତଃ ମଶାମାନେ ମଣିଷ ଏବଂ ପଶୁପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ପାଖାପାଖି ସ୍ଥାନରେ ରହିଥାଆନ୍ତି। ମାଈ ଏନୋଫିଲିସ ମଶା ରାତିରେ ଶୋଇବା ବେଳେ କାମୁଡିଥାଏ। ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଡେଙ୍ଗୁ କରୁଥିବା ଏଡିସ ମଶା ସକାଳେ ଓ ସନ୍ଧ୍ୟା ବେଳେ କାମୁଡିଥାଏ। କ୍ୟୁଲେକ୍ସ ମଶା ଅନ୍ୟ ସମୟ ସହିତ ସନ୍ଧ୍ୟା ବେଳେ କାମୁଡିଥାଏ। ସାଧାରଣତଃ ମଶା ବର୍ଷାଦିନ ଆସିଲେ ବଂଶବୃଦ୍ଧି ଦ୍ରୁତ ଭାବରେ କରିଥାଆନ୍ତି। ମଶାର ସାନ୍ଧ୍ରତା ମାପି ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ବିଭାଗ ନାଳ, ନର୍ଦ୍ଦମା ସଫା କରିବା ସହ ଘଞ୍ଚ ବୁଦା, ଅଦରକାରୀ ଗୁଳ୍ମ କାଟିବା, ନାଳରେ ମଶା ତେଲ ପକାଇ ସେମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା କମାଇବା ସହିତ ଅଧିକ ମଶା ଥିବା ସ୍ଥାନରେ ଟିଫା ମେଶିନ୍ରେ ମଶା ନିରୋଧ ଧୂଅଁା ବା ଫଙ୍ଗିସ କରାଯାଏ।
ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା ହେଲା ଯେହେତୁ ମଶା ରୋଗୀକୁ କାମୁଡି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ତ ସହିତ ଜୀବାଣୁ ଆଣିଥାଏ ଓ ତା’ପରେ ସେହି ଜୀବାଣୁ ସୁସ୍ଥ ଲୋକ ଦେହକୁ (ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ବା ନ ହୋଇ) ଯାଇଥାଏ, ତେଣୁ ରୋଗୀକୁ ମଶା ଠାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା ହେଉଛି ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ମାଈ ମଶାମାନେ ଅଣ୍ଡା ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ରକ୍ତ ଖାଇବା ନିହାତି ଦରକାର କରନ୍ତି। ରକ୍ତ ଶୋଷଣଠାରୁ ଅଣ୍ଡା ଦେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମୟକୁ ‘ଗୋନୋଟ୍ରୋପିକ୍ ସାଇକେଲ’ କୁହାଯାଏ। ଅଣ୍ଡିରା ମଶାମାନେ କେବେହେଲେ ରକ୍ତ ଶୋଷଣ କରନ୍ତି ନାହିଁ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ଓ ଫଳରସ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରନ୍ତି। ମାତ୍ର ମାଈ ମଶା ପ୍ରତି ୨-୩ ଦିନ ବ୍ୟବଧାନରେ ଅଣ୍ଡା ପ୍ରଦାନ ପାଇଁ ରକ୍ତ ନିହାତି ରୂପେ ଆବଶ୍ୟକ କରିଥାଏ। ଜୁଫିଲିକ୍ ମଶା ପ୍ରାଣୀମାନଙ୍କଠାରୁ ଓ ଅକ୍ଟୋଫିଲିକ୍ ମଶାମାନେ ମଣିଷଠାରୁ ରକ୍ତ ଶୋଷଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ଗୋଟିଏ ମଶା ସାଧାରଣତଃ ଦୁଇ ସପ୍ତାହ ପାଖାପାଖି ବଞ୍ଚତ୍ଥାଏ। ହେଲେ ମାଈ ମଶାମାନେ ଅଧିକ ସମୟ ବଞ୍ଚତ୍ଥାଆନ୍ତି। ମଶା ସାଧାରଣତଃ ୧୫ ମିଟର ଉଚ୍ଚାକୁ ଯାଇ ନ ଥାଏ। ମାତ୍ର ଏବେ ମଧ୍ୟ ଅତି ଉଚ୍ଚ ବହୁତଳ ଆପାର୍ଟମେଣ୍ଟରେ ଏମାନେ ଏହାଠାରୁ ଉଚ୍ଚକୁ ଯିବା ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି। ପୁନଶ୍ଚ ସାଧାରଣ ଭାବେ ମଶା ୫୦ମିଟରରୁ ଅଧିକ ଯାଉ ନ ଥିବା ବେଳେ ଏହା ୫ରୁ ୪୦ କିମି ଯିବାର ନଜୀର ମଧ୍ୟ ରହିଛି।
ଆମେ କେବେହେଲେ ମଶା ବଂଶ ଧ୍ୱଂସ କରିପାରିବା ନାହିଁ। ମାତ୍ର ସେମାନଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ କରିପାରିବା। ଅଣ୍ଡା ଦେବା ସ୍ଥାନ ରଖିବା ନାହିଁ ଏବଂ ସେମାନେ କିପରି ଆମ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ଆମକୁ କାମୁଡିବେ ନାହିଁ ସେଥିପ୍ରତି ପ୍ରତିବିଧାନ କରିବା। ଏଥିପାଇଁ ଏକ ମାତ୍ର ଉପାୟ ହେଉଛି ‘ମଶାରି’। ମଶାରିର ବ୍ୟବହାର ମଶାଙ୍କଠାରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବାର ମୁଖ୍ୟ ଆୟୁଧ ଅଟେ। ଏହାର ପ୍ରଚାର, ପ୍ରସାର ହେବା ଉଚିତ।
ଡା. ରାମଚନ୍ଦ୍ର ରାଉତ
-ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟ ଓ ପରିବାର କଲ୍ୟାଣ ବିଭାଗ, ଓଡ଼ିଶା
ମୋ : ୯୪୩୭୭୪୨୪୯୯