ଚାଣକ୍ୟ ତାଙ୍କ ଅର୍ଥଶାସ୍ତ୍ରରେ ଲେଖିଛନ୍ତି କୋଷ ମୂଲୋ ଦଣ୍ଡଃ । ଅର୍ଥାତ ଶାସନ ତନ୍ତ୍ର ଚଳାଇବା ପାଇଁ ଆର୍ଥିକ ସମ୍ବଳ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ । ଏହାର ସିଂହ ଭାଗ ଟିକସରୁ ଆସେ। ରାଜସ୍ବ ଆଦାୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଶ ପାଇଁ ଆୟକର ବିଭାଗର ଭୂମିକା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ଭାରତରେ ପ୍ରଥମ ଆୟକର ଆଇନ ୨୪ ଜୁଲାଇ ୧୮୬୦ରେ ପ୍ରଣୀତ ହୋଇଥିଲା । ସେହି କାରଣରୁ ୨୦୧୦ରୁ ଜୁଲାଇ ୨୪କୁ ସାରା ଦେଶରେ ଆୟକର ଦିବସ ରୂପେ ପାଳନ କରାଯାଉଛି। ଏହି ଦିବସରେ ଆୟକରଦାତା ଓ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ଆୟକର ବିଭାଗର ବିଭିନ୍ନ ଯୋଜନା ଓ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ସମ୍ପର୍କରେ ଅବଗତ କରାଯାଉଛି।
୨୦୨୧-୨୨ ବଜେଟରେ ଆୟକର ବିଭାଗ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ମୋଟ ସମ୍ବଳ ସଂଗ୍ରହର ୨୭ ପ୍ରତିଶତ ଆଦାୟ କରିବ ବୋଲି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଛି।
ଏହା ପ୍ରାୟ ୧୧,୦୯,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା। ଦେଶର ୫୪୦ଟି ସ୍ଥାନରେ ୭୪୫ ଆୟକର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରାୟ ୪୬,୦୦୦ ଅଧିକାରୀ ଓ କର୍ମଚାରୀ କାର୍ଯ୍ୟରତ। ଓଡ଼ିଶାରେ ୨୩ଟି ସ୍ଥାନରେ ଥିବା ଆୟକର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରାୟ ୧୨୦୦ କର୍ମଚାରୀ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଛନ୍ତି। ବର୍ତ୍ତମାନ ଦେଶରେ ଯେଉଁ ଆୟକର ଆଇନ ରହିଛି ତାହା ୧୯୬୧ରେ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ଆଇନରେ ଅନେକ ଥର ସଂଶୋଧନ ଫଳରେ ଏହାର କଳେବର ଓ ଜଟିଳତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହାର ସରଳୀକରଣ ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ‘ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ କର କୋଡ୍’ ଆଣିବା ପାଇଁଁ ଉଦ୍ୟମ ଜାରି ରହିଛି। ବର୍ତ୍ତମାନ ଆୟକର ସଂଗ୍ରହ ବୃଦ୍ଧି ପାଇବାରେ ଲାଗିଛି। ଅର୍ଥନୈତିକ ଅଭିବୃଦ୍ଧି କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଏକ ଶୁଭ ଲକ୍ଷଣ। ମାତ୍ର କୋଭିଡ ମହାମାରୀ ଦେଶର ଅର୍ଥ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ବହୁ ପରିମାଣରେ କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇଛି। ଫଳରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷକର ସଂଗ୍ରହ ମଧ୍ୟ ଗୁରୁତର ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଛି ।
ଆମ ରାଜ୍ୟ ଓଡ଼ିଶାରେ ମଧ୍ୟ ଆୟକର ରିଟର୍ନ ଦାଖଲକାରୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ଓ ଆୟକର ସଂଗ୍ରହ ପରିମାଣରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି । ଏବେ ଆମ ରାଜ୍ୟରେ ଆୟକର ରିଟର୍ନ ଦାଖଲକାରୀଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୧୩ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ। ବିଗତ ଦଶବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ଆୟକର ବିଭାଗରେ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସଂଗଠିତ ହୋଇଛି । ଆୟକର ପ୍ରଦାନ ଓ ରିଟର୍ନ ଦାଖଲ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସହଜ ଓ ସରଳ କରିବାପାଇଁ ଅନେକ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି। ଏହି ବିଭାଗର ଭାବମୂର୍ତ୍ତି ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ଏହାକୁ ‘ଏକ ସେବା ପ୍ରଦାନକାରୀ କରଦାତା ବନ୍ଧୁ’ ବିଭାଗରେ ପରିଣତ କରିବାର ପ୍ରକ୍ରିୟା ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସାରିଛି। କରଦାତାଙ୍କ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଆୟକର ରିଟର୍ନ ଦାଖଲ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ କମ୍ପ୍ୟୁଟରୀକରଣ କରାଯାଇଛି । ଅତି କମ୍ ସମୟରେ ରିଟର୍ନ ପ୍ରୋସେସିଂ, ତ୍ୱରିତ ରିଫଣ୍ଡ, ଟିଡିଏସ ରିଟର୍ନ ପ୍ରୋସେସିଂ ପାଇଁ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ପ୍ରୋସେସିଂ କେନ୍ଦ୍ର, ଆୟକର ରିଟର୍ନ ଓ ଆୟକର ଟିଡିଏସ ରିଟର୍ନ ପାଇଁ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଇ- ଫାଇଲିଂ ସହ ‘ଇ ଆସେସମେଣ୍ଟ’ ପ୍ରଣାଳୀ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହୋଇଛି । ଅପିଲ ଦାଖଲ ପାଇଁ ଏବେ ‘ଇ ଫାଇଲିଂ’, ଇ ହିଅରିଂ ସହ ବିଭାଗକୁ ଦୁର୍ନୀତିମୁକ୍ତ, ସ୍ବଚ୍ଛ ଓ କରଦାତା ସେବା ପରାୟଣ ଭାବେ ରୂପାନ୍ତରିତ କରାଯାଇଛି। କରଦାତାଙ୍କୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ଆୟକର ସହାୟତା କେନ୍ଦ୍ର, ‘ଇ ନିର୍ବାଣ’ ‘ସମ୍ମାନ ଯୋଜନା’ ଭଳି ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଛି।