‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ଏବେ ସାରା ଦେଶରେ ଚର୍ଚ୍ଚାର ବିଷୟ ପାଲଟିଛି। ଏହି ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦି ଅନେକ ଥର ପ୍ରକାଶ କରିଛନ୍ତି। ଏହି ‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ଯୋଜନା କ’ଣ ତାହା ଆମକୁ ବୁଝିବାକୁ ପଡ଼ିବ। ‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ଏକ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା, ଯେଉଁଥିରେ ରାଜ୍ୟ ଓ ଜାତୀୟସ୍ତରର ନିର୍ବାଚନ ଏକାସାଙ୍ଗରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେବ। ପ୍ରତି ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରେ ଥରେ ନିର୍ବାଚନ ହେବ। ଏହି ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ ଯେ ଏହା ଭାରତର ସମସ୍ତ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ହେବ, ବରଂ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ନିର୍ବାଚନ ହେବ। ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀର ଲୋକଙ୍କୁ ଏକକାଳୀନ ବିଧାନସଭା ଓ ଲୋକ ସଭା ପାଇଁ ଭୋଟ ଦେବାକୁ ପଡ଼ବ। ୧୯୬୭ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ନିର୍ବାଚନ ଏହି ଧାରାକୁ ଅନୁସରଣ କରୁଥିଲା। ଏହା ପରେ ହିଁ ବିଧାନସଭା ଭଙ୍ଗର ସଂସ୍କୃତି ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ୧୯୮୩ରେ ଭାରତର ନିର୍ବାଚନ କମିଶନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ପରିକଳ୍ପନାକୁ ସୁପାରିସ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୯୯୯ରେ ଲ’ କମିଶନ ତାଙ୍କ ରିପୋର୍ଟରେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ। ୨୦୧୪ରୁ ଏହି ପରିକଳ୍ପନା ଉପରେ ଅଧିକ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା।
ଏହି ପରିକଳ୍ପନା ଆରମ୍ଭ ହେଲେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ନିର୍ବାଚନ ପରିଚାଳନାରେ ହେଉଥିବା ଉଦ୍ୟମ ଓ ଅର୍ଥ ଅପଚୟ ହ୍ରାସ ପାଇବ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି। ରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଭୋଟରମାନଙ୍କୁ ୫ ବର୍ଷରେ ଥରେ ହିଁ ଭେଟ ଦେବାକୁ ପଡ଼ିବ। ତାହା ଦେଶର ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ଏବଂ ବିକାଶମୂଳକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ବିନିଯୋଗ କରାଯାଇ ପାରିବ। କେବଳ ସେତିକି ନୁହେଁ, ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକୁ ୫ ବର୍ଷର ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ସମୟ ମିଳିବ। ଏହା ଦେଶର ସର୍ବାଙ୍ଗୀନ ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହେବ। ‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର କାର୍ଯ୍ୟକାରିତା ସମ୍ପର୍କରେ ସବୁଠାର ବଡ଼ ‘କ୍ୱାସିଫେଡେରାଲ’ (ଅର୍ଦ୍ଧସଙ୍ଘୀୟ) ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି। ଦେଶରେ ଲୋକ ସଭା ଓ ବିଧାନସଭାର ସଦସ୍ୟ ଚୟନ ପାଇ ଁଅଲଗା ଅଲଗା ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଥାଏ। ତେଣୁ ଯେବେ ବି ୫ ବର୍ଷର କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଶେଷ ହୁଏ, ବିଭିନ୍ନ ସମୟ ବ୍ୟବଧାନରେ ନିର୍ବାଚନ ହୋଇଥାଏ। ଏହାଛଡ଼ା ଏଭଳି ଅନେକ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ରହିଛି, ଯାହା ଏହି ପରିକଳ୍ପନାର କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ବୟନରେ ବାଧକ ସାଜିଛି। ଏକକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନର କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ବୟନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ବୃଦ୍ଧି କିମ୍ବା ହ୍ରାସର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିବ, ଯାହାଫଳରେ ସେମାନଙ୍କର ନିର୍ବାଚନ ତାରିଖ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ତାରିଖ ସହିତ ମେଳ ଖାଇପାରିବ ଏବଂ ଏହା ସଙ୍ଘୀୟ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ପରିପନ୍ଥୀ। ସାମ୍ବିଧାନିକ ଆଇନରେ ସଂଶୋଧନ ବିନା ଏହା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ।
ଦ୍ୱିତୀୟତଃ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନ ସ୍ଥାନୀୟ କିମ୍ବା ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ନେଇ କରାଯାଇଥାଏ। ଅନେକ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଏବଂ ସଙ୍ଗଠନ ଅଛନ୍ତି, ଯେଉଁମାନେ ଆଞ୍ଚଳିକ ମାନଦଣ୍ଡ ଏବଂ ଭାବନା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ଗଠନ ଏବଂ ଅସ୍ତିତ୍ୱ ରହିଛିି। ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ସପ୍ତମ ଅନୁସୂଚୀରେ ୟୁନିୟନ ବିଷୟ, ରାଜ୍ୟ ବିଷୟ ଏବଂ ସମକାଳୀନ ବିଷୟ ରହିଛି। ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଅଧୀନରେ ରାଜ୍ୟ ବିଷୟଗୁଡ଼ିକ ରହିଛି। ରାଜ୍ୟସ୍ତରରେ ଆଞ୍ଚଳିକ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଆଯାଏ ଏବଂ ଏଭଳି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ପଦକ୍ଷେପ ଆଧାରରେ ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ବେକାରି ଆଦି ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେବା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଜାତୀୟ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ବ୍ୟାପକ କରୁଥିବା ରାଜନୈତିକ ଦଳଗୁଡ଼ିକ ‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ପରିକଳ୍ପନାକୁ ବାଛିବାର ଅନ୍ୟତମ କାରଣ ହେଉଛି ଏହା ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଲାଗିଥିବା ଅର୍ଥର ପରିମାଣକୁ ହ୍ରାସ କରିବା। ଯେକୌଣସି ନିର୍ବାଚନ, ସଂସଦୀୟ ବା ବିଧାନସଭାରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ଥିବା ଅର୍ଥକୁ ପ୍ରାର୍ଥୀମାନେ ନିଜ ନିଜ ନିର୍ବାଚନମଣ୍ଡଳୀରେ ଖର୍ଚ୍ଚ କରିଥାଆନ୍ତି। ଏକକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ହ୍ରାସ ପାଇବ ବୋଲି କୌଣସି ଗ୍ୟାରେଣ୍ଟି ନାହିଁ। ଦେଶରେ ଏକକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ନିର୍ବାଚନକୁ ଶାନ୍ତିଶୃଙ୍ଖଳାର ସହ ପରିଚାଳନା କରିବା ପାଇଁ ବ୍ୟାପକ ମାନବ ସମ୍ବଳ, ସୁରକ୍ଷା, ଯନ୍ତ୍ରପାତିର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ‘ଏକ ଦେଶ, ଏକ ନିର୍ବାଚନ’ ପାଇଁ ବିପୁଳ କର୍ମଚାରୀ ଓ ଇଭିଏମ୍ ଆବଶ୍ୟକ ହେବ।
ଆମେରିକାରେ ଏକକାଳୀନ ନିର୍ବାଚନ ବ୍ୟବସ୍ଥା ରହିଛି। ସ୍ବିଡେନ, ସ୍ପେନ, ହଙ୍ଗେରୀ, ବେଲ୍ଜିୟମ, ପୋଲାଣ୍ଡ, ସ୍ଲୋଭେନିଆ, ଆଲ୍ବାନିଆ, ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା, ଜର୍ମାନୀ ଇତ୍ୟାଦି ରାଷ୍ଟ୍ରର ଅନ୍ୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ‘ଗୋଟିଏ ଦେଶ, ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନ’ ବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ସମର୍ଥନ ଓ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଏହି ଦେଶଗୁଡ଼ିକରେ ‘ସଂସଦୀୟ ନିର୍ବାଚନ’ ତୁଳନାରେ ସେମାନଙ୍କର ‘ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନର’ ଗୁରୁତ୍ୱ ରହିଛି।
– ସୌରଜିତ ପ୍ରଧାନୀ
ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରପୁର, ଭୁବନେଶ୍ୱର, ଓଡିଶା
ମୋ: ୯୯୬୭୧୦୨୨୬୪