”ସୌର ଝଡ଼ ସାଧାରଣତଃ ସୌର କଳଙ୍କ ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଥାଏ। ସୌର କଳଙ୍କ ହେଉଛି ସୂର୍ଯ୍ୟପୃଷ୍ଠର କଳା ଅଂଶ ଏବଂ ଏଥିରେ ଦ୍ରୁତ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ଥାଏ। ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ଆକାରର ସୌର କଳଙ୍କ ପୃଥିବୀ ଭଳି ବଡ଼ ହୋଇପାରେ। ଯେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟପୃଷ୍ଠ ଦେଇ ଦ୍ରୁତ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ, ପୃଷ୍ଠର ସେହି ଅଞ୍ଚଳ ସାମାନ୍ୟ ଥଣ୍ଡା ହୋଇଥାଏ। ସୌରପୃଷ୍ଠକୁ ‘କୋରୋନା’ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଏହାର ତାପମାତ୍ରା ହେଉଛି ଛଅ ହଜାର ଡିଗ୍ରୀ ସେଲ୍ସିୟସ। ସୌର କଳଙ୍କର ତାପମାତ୍ରା ହେଉଛି ୪୨୦୦ ଡିଗ୍ରୀ ସେଲ୍ସିୟସ। ଏଣୁ ସୌର କଳଙ୍କ କଳା ଦେଖାଯାଏ।“
ସୂର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ସୌରଜଗତର ମୁଖ୍ୟ। ଏହାକୁ କେନ୍ଦ୍ର କରି ସୌରଜଗତର ସମସ୍ତ ଗ୍ରହ ପରିକ୍ରମଣ କରିଥାଆନ୍ତି। ପୃଥିବୀଠାରୁ ଏହାର ଦୂରତା ହେଉଛି ପ୍ରାୟ ୧୫ କୋଟି କିମି। ଏହାର ତିନି-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ଉଦ୍ଜାନ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଏକ-ଚତୁର୍ଥାଂଶ ହିଲିୟମ। ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁ ପୃଥିବୀରେ ଜୀବଜଗତ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ତିଷ୍ଠି ରହିଛି। ଏହା ଆମକୁ ଆଲୋକ ଓ ତାପ ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ। ସୌରଶକ୍ତି ସାହାଯ୍ୟରେ ଉଦ୍ଭିଦଜଗତ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରନ୍ତି। ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯୋଗୁ ଜଳଚକ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ପୃଥିବୀରେ ବୃଷ୍ଟିପାତ ହୋଇଥାଏ। ମୋଟ ଉପରେ କହିଲେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ସକଳ ଶକ୍ତିର ଆଧାର। କିନ୍ତୁ ବେଳେବେଳେ ପୃଥିବୀରେ ସୂର୍ଯ୍ୟର କୁପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଥାଏ।
ସୂର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ଗୋଟିଏ ବୃହତ୍ ତାପୀୟ-ଆଣବିକ ରିଆକ୍ଟର। ସେଠାରେ ଉଦ୍ଜାନ ପରମାଣୁର ତାପୀୟ ସଂଯୋଜନ ହୋଇ ହିଲିୟମ୍ ପରମାଣୁ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ଏବଂ ଏହି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ପ୍ରଚୁର ଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ। ଏହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ତାପମାତ୍ରା ହେଉଛି ପ୍ରାୟ ୧୦ ଲକ୍ଷ ଡିଗ୍ରୀ ସେଲ୍ସିୟସ। ଏହାର ଅଭ୍ୟନ୍ତର ମୁଖ୍ୟତଃ ଅତି ଉତ୍ତପ୍ତ ପ୍ଲାଜ୍ମା ଗ୍ୟାସ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ। ପ୍ଲାଜ୍ମାକୁ ପଦାର୍ଥର ଚତୁର୍ଥ ଅବସ୍ଥା କୁହାଯାଏ। ବେଳେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟପୃଷ୍ଠରେ କିଛି ଗଣ୍ଡଗୋଳିଆ ଅବସ୍ଥା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଏଥିରୁ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣର ଚୁମ୍ବକୀୟ ଶକ୍ତି ବାହାରି ଏହାର ବାହ୍ୟସ୍ତର ଦେଇ ସମସ୍ତ ସୌରଜଗତକୁ ବ୍ୟାପିଥାଏ। ଏହି ଅକସ୍ମାତ୍ ଶକ୍ତି ବିସ୍ଫୋରଣକୁ ‘ସୌରଶିଖା’ କୁହାଯାଏ। ଏହା ସହିତ ପ୍ରାୟ ପ୍ରତ୍ୟେକ ସମୟରେ କୋରୋନାରୁ କିଛି ବସ୍ତୁ ମଧ୍ୟ ବାହାରି ଯାଇଥାଏ। ଏହାକୁ ‘କୋରୋନା ବସ୍ତୁ’ ନିଷ୍କାସନ କୁହାଯାଏ। ଏହି ବସ୍ତୁଗୁଡ଼ିକ ବାସ୍ତବରେ ହେଉଛି ଆୟନୀୟ କଣିକା ପ୍ରୋଟନ। ସୂର୍ଯ୍ୟପୃଷ୍ଠରୁ ତୀବ୍ର ବେଗରେ ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ଏହି ଶକ୍ତି ଓ କଣିକାକୁ ‘ସୌର ଝଡ଼’ କୁହାଯାଏ। ଏହା କେତେ ମିନିଟରୁ ଆରମ୍ଭ କରି କେତେ ଘଣ୍ଟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘଟିଥାଏ। ଏଥିରେ ବିଲିୟନ ଟନ୍ର ବସ୍ତୁତ୍ୱ ଥାଇପାରେ ଏବଂ ଏହା ଘଣ୍ଟା ପ୍ରତି ୮ ଲକ୍ଷରୁ ୫୦ ଲକ୍ଷ ବେଗରେ ଗତି କରିଥାଏ।
ସୌର ଝଡ଼ ସାଧାରଣତଃ ସୌର କଳଙ୍କ ସହ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ଥାଏ। ସୌର କଳଙ୍କ ହେଉଛି ସୂର୍ଯ୍ୟପୃଷ୍ଠର କଳା ଅଂଶ ଏବଂ ଏଥିରେ ଦ୍ରୁତ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ଥାଏ। ଗୋଟିଏ ସାଧାରଣ ଆକାରର ସୌର କଳଙ୍କ ପୃଥିବୀ ଭଳି ବଡ଼ ହୋଇପାରେ। ଯେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟପୃଷ୍ଠ ଦେଇ ଦ୍ରୁତ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ର ନିର୍ଗତ ହୋଇଥାଏ, ପୃଷ୍ଠର ସେହି ଅଞ୍ଚଳ ସାମାନ୍ୟ ଥଣ୍ଡା ହୋଇଥାଏ। ସୌରପୃଷ୍ଠକୁ ‘କୋରୋନା’ କୁହାଯାଏ ଏବଂ ଏହାର ତାପମାତ୍ରା ହେଉଛି ୬ ହଜାର ଡିଗ୍ରୀ ସେଲ୍ସିୟସ। ସୌର କଳଙ୍କର ତାପମାତ୍ରା ହେଉଛି ୪୨୦୦ ଡିଗ୍ରୀ ସେଲ୍ସିୟସ। ଏଣୁ ସୌର କଳଙ୍କ କଳା ଦେଖାଯାଏ। ସୌର କଳଙ୍କଗୁଡ଼ିକ ଗୋଟିଏ ଜାଗାରେ ସ୍ଥିର ନ ଥାଏ। ପୃଥିବୀରୁ ଦେଖିଲେ ୨୭ ଦିନରେ ଏଗୁଡ଼ିକର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଘୂର୍ଣ୍ଣନ ହୋଇଥାଏ।
ସୂର୍ଯ୍ୟର ଏହି ପ୍ରକାର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ୧୧ବର୍ଷିଆ ଚକ୍ରରେ ହେଉଥାଏ। ଅର୍ଥାତ୍ ସୌର କଳଙ୍କର ସଂଖ୍ୟା ନିମ୍ନତମରୁ ବଢ଼ି ବଢ଼ି ସର୍ବାଧିକ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥାଏ ଏବଂ ଏହାପରେ ପୁନଶ୍ଚ ହ୍ରାସ ପାଇ ନିମ୍ନତମ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଚକ୍ର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବା ପାଇଁ ହାରାହାରି ଏଗାର ବର୍ଷ ଲାଗିଥାଏ। ସୂର୍ଯ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପର ପରିବର୍ତ୍ତନକୁ ଏହି ସୌରଚକ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଜାଣିହୁଏ। ବିଗତ ସର୍ବାଧିକ ସୌର କଳଙ୍କ ୨୦୧୩ ମସିହାରେ ଦେଖାଦେଇଥିଲା ଏବଂ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସର୍ବାଧିକ ସୌର କଳଙ୍କ ୨୦୨୪ ଅର୍ଥାତ୍ ଚଳିତବର୍ଷ ଦେଖାଦେବ। ସର୍ବାଧିକ ସୌର କଳଙ୍କର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ସୂର୍ଯ୍ୟର ସର୍ବାଧିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଏବଂ ଏହି ସମୟରେ ସୌର ଝଡ଼ର ପରିମାଣ ବହୁଗୁଣରେ ବଢ଼ିଯାଏ।
ସୌର ଝଡ଼ର ପ୍ରଭାବ
ସୌର ଝଡ଼ର ପ୍ରଭାବ ପୃଥିବୀ ଉପରେ ଅନେକ ଭାବରେ ପଡ଼ିଥାଏ। ଅବଶ୍ୟ ବଡ଼ ଧରଣର ସୌର ଝଡ଼ ଆମର ଅନେକ କ୍ଷତି କରିଥାଏ। ପୃଥିବୀ ଚାରିପଟେ ଗୋଟିଏ ଚୁମ୍ବକୀୟ ବଳୟ ଅଛି। ସୌର ଝଡ଼ ଏହି ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥାଏ, ଯାହା ପୃଥିବୀର ସୁପରିବାହୀ ପୃଷ୍ଠରେ ବୈଦ୍ୟୁତିକ କ୍ଷେତ୍ର ପ୍ରେରଣ କରିଥାଏ। ଆମେ ଜାଣୁ ଯେ ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ସଞ୍ଚାରଣ ତାର କିମ୍ବା ଉପକରଣ ଏହାର ନିଉଟ୍ରାଲ ପଏଣ୍ଟରେ ଭୂମି ସହିତ ସଂଯୋଗ କରିଥାଏ। ଏଣୁ ସୌର ଝଡ଼ ପ୍ରେରିତ ବିଦ୍ୟୁତ୍ କେନ୍ଦ୍ର ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରବେଶ କରି ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉପକରଣଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷତି କରିଥାଏ। ଏହା ମଧ୍ୟ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଓ ଟେଲିଗ୍ରାଫ କେବୁଲର କ୍ଷତି ପହଞ୍ଚାଇଥାଏ।
ସୌର ଝଡ଼ ତେଲ ଓ ଗ୍ୟାସ୍ ପାଇପ୍ରେ କଳଙ୍କି ସୃଷ୍ଟି କରିଥାଏ। ଉଡ଼ାଜାହାଜ ପଠାଉଥିବା ଉଚ୍ଚ-ଆବୃତ୍ତିର ରେଡିଓ ବାର୍ତ୍ତା ଏହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥାଏ। ମହାକାଶରେ ଅବସ୍ଥାପିତ କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହ ଓ ‘ଜିପିଏସ୍’ର ବୈଦ୍ୟୁତିକ ଓ ଇଲେକ୍ଟ୍ରୋନିକ୍ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଏହାଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହେବା ଯୋଗୁଁ ପୃଥିବୀ ସହିତ ଯୋଗାଯୋଗ ବ୍ୟାହତ ହୋଇପାରେ। କୃତ୍ରିମ ଉପଗ୍ରହରେ ବିଦ୍ୟୁତ୍ ଉତ୍ପାଦନ ପାଇଁ ଖଞ୍ଜା ଯାଇଥିବା ସୌର ଫଳକର କାର୍ଯ୍ୟରେ ଏହା ବାଧା ପହଞ୍ଚାଇଥାଏ। ମହାକାଶଚାରୀମାନେ ମଧ୍ୟ ଏହି ସମୟରେ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇପାରନ୍ତି। ଏହା ଯୋଗୁ ଉତ୍ତର ମେରୁ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ମେରୁ ଅଞ୍ଚଳରେ ରଙ୍ଗିନ ଆଲୋକ ପ୍ରଭା ଦେଖାଯାଏ।
ସୌର ଝଡ଼ର ଚିହ୍ନଟ
ଭୂପୃଷ୍ଠ ଓ ମହାକାଶରେ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିବା ଦୂରବୀକ୍ଷଣ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ଆଲୋକ, ଅତି ବାଇଗଣୀ ରଶ୍ମି, ଗାମା ରଶ୍ମି ଓ ଏକ୍ସ ରଶ୍ମିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଏ। ଏଥିରେ ଥିବା ଟ୍ରାନ୍ସମିଟର ଓ ରିସିଭର ଦ୍ୱାରା ରେଡିଓ ତରଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ ଚିହ୍ନଟ ହୁଏ ଏବଂ କଣିକା ଚିହ୍ନଟ ଯନ୍ତ୍ର ସାହାଯ୍ୟରେ ଆୟନ ଓ ଇଲେକ୍ଟ୍ରନକୁ ଗଣନା କରାଯାଏ। ମାଗ୍ନେଟୋମିଟର ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଠାବ କରେ। କ୍ୟାମେରା ଦ୍ୱାରା ପୃଥିବୀ ଉପରେ ସୁମେରୁ ଓ କୁମେରୁ ପ୍ରଭା ଦେଖିହୁଏ। ସୁମେରୁ ଓ କୁମେରୁ ପ୍ରଭା ସୂର୍ଯ୍ୟର ସର୍ବାଧିକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସମୟରେ ଅଧିକ ଭାବେ ଦେଖାଦେଇଥାଏ। ପ୍ରଭାର ମୁଖ୍ୟ ରଙ୍ଗ ହେଉଛି ସବୁଜ। ଏହା ପୃଥିବୀରୁ ୮୦-୩୦୦ କିମି ଉଚ୍ଚରେ ଦେଖାଯାଏ।
ସୌର ଝଡ଼କୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ପାଇଁ ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକା ଓ ୟୁରୋପୀୟ ମହାକାଶ ସଂଘ ମହାକାଶକୁ ମହାକାଶଯାନ ପଠାଇଛନ୍ତି। ଭାରତ ପୃଥିବୀଠାରୁ ୧୫ ଲକ୍ଷ କିିମି ଓ ସୂର୍ଯ୍ୟଠାରୁ ୧୪ କୋଟି ୮୫ ଲକ୍ଷ କିମି ଦୂରତାରେ ଥିବା ଏଲ-୧ ବିନ୍ଦୁରେ ଆଦିତ୍ୟ ଏଲ-୧ ଯାନକୁ ଅବସ୍ଥାପିତ କରିଛି। ଏଥିରେ ଥିବା ଯନ୍ତ୍ରପାତି ସୌର ଝଡ଼ରେ ନିର୍ଗତ ହେଉଥିବା ଆୟନଗୁଡ଼ିକ ଗଣନା କରିବା ସହିତ ଚୁମ୍ବକୀୟ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ମାପ କରିବ।
ପୃଥିବୀର ଚୁମ୍ବକ ବଳୟ ପୃଥିବୀକୁ ସୌର ଝଡ଼ରୁ ରକ୍ଷା କରୁଛି। ମାତ୍ର ସୌର ଝଡ଼ର ପରିମାଣ ଅଧିକ ହେଲେ ଏହା ରକ୍ଷା କରି ନ ପାରେ। ସେଥିପାଇଁ ଆମକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ରହିବା ସହିତ ବିହିତ ପ୍ରତିକାର ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ।
ଇଂ. ମାୟାଧର ସ୍ବାଇଁ
– ୭୦, ଲକ୍ଷ୍ମୀବିହାର, ଫେଜ୍-୧, ଭୁବନେଶ୍ୱର-୧୮
ମୋ: ୯୪୩୮୬୯୩୭୨୪