ସୌରଜିତ ପ୍ରଧାନୀ
ବିଗତ କିଛି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ଭାରତର ସାମାଜିକ ଢାଞ୍ଚାକୁ ନୂତନ ରୂପ ଦେବାରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତି ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ସୁଲଭ ସ୍ମାର୍ଟଫୋନର ବ୍ୟାପକ ଉପଲବ୍ଧତା ଏବଂ ଇଣ୍ଟରନେଟ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଭାରତୀୟଙ୍କୁ ଡିଜିଟାଲ କ୍ଷେତ୍ର ସହିତ ଯୋଡ଼ିଛି। ଏହି ସଂଯୋଗ କେବଳ ଭୌଗୋଳିକ ବ୍ୟବଧାନକୁ ଦୂର କରିନାହିଁ, ବରଂ ଶିକ୍ଷା, ଯୋଗାଯୋଗ ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟ ପାଇଁ ନୂତନ ମାର୍ଗ ଖୋଲିଛି।
ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଦ୍ୱାରା ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଅଣାଯାଇଛି। ଇ-ଲର୍ନିଂ ପ୍ଲାଟ୍ଫର୍ମ ବୃଦ୍ଧି ଫଳରେ ବିଶେଷ କରି ଦୂରଦୂରାନ୍ତର ଏବଂ ଅପହଞ୍ଚ ଅଞ୍ଚଳରେ ଗୁଣାତ୍ମକ ଶିକ୍ଷା ଉପଲବ୍ଧ ହେଉଛି। ଅନଲାଇନ କ୍ଲାସ୍ରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଶିକ୍ଷା ଆପ୍ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ଛାତ୍ରୀଛାତ୍ରଙ୍କୁ ସଶକ୍ତ କରିଛି। ଡିଜିଟାଲ ସାକ୍ଷରତା ପଦକ୍ଷେପ ଶିକ୍ଷାଗତ ପାର୍ଥକ୍ୟକୁ ଦୂର କରିବାରେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ନେଇଛି। ଡିଜିଟାଲ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଏବଂ ଘରୋଇ ପଦକ୍ଷେପ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ବୃଦ୍ଧି କରିଛି। ଏହା ନିଯୁକ୍ତି ସୁଯୋଗକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିବା ସହ ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ଶିକ୍ଷାର ସଂସ୍କୃତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରୁଛି।
ଭାରତରେ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ସରକାରୀ ସେବା ପ୍ରଦାନ କରିବାର ପଦ୍ଧତିରେ ଟେକ୍ନୋଲୋଜି ଯୁଗାନ୍ତକାରୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଛି। ବିଭିନ୍ନ ‘ଇ-ଗଭର୍ନାନ୍ସ’ ପଦକ୍ଷେପର କାର୍ଯ୍ୟାନ୍ବୟନ ଦ୍ୱାରା ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥିତ କରାଯାଇଛି । ବିଶ୍ୱର ସର୍ବବୃହତ ବାୟୋମେଟ୍ରିକ ପରିଚୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା ‘ଆଧାର’ ଭଳି ପ୍ଲାଟ୍ଫର୍ମ ନାଗରିକମାନଙ୍କୁ ବ୍ୟାଙ୍କିଙ୍ଗ, ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟସେବା, ସାମାଜିକ କଲ୍ୟାଣ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଭଳି ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ସେବା ଉପଲବ୍ଧ କରାଇବା ସହଜ କରିଦେଇଛି। ‘ଡିଜିଟାଇଜେଶନ’ ଦ୍ୱାରା ସରକାରୀ ପ୍ରକ୍ରିୟାଗୁଡ଼ିକର ଦକ୍ଷତାରେ କେବଳ ଉନ୍ନତି ହୋଇନାହିଁ ବରଂ ସ୍ବଚ୍ଛତା ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏହାଦ୍ୱାରା ନାଗରିକମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଆବେଦନ ଏବଂ କାରବାରର ସ୍ଥିତିକୁ ଠିକ୍ ସମୟରେ ଟ୍ରାକ୍ କରିପାରିବେ। ଏହା ସରକାରଙ୍କ ଉପରେ ଉତ୍ତରଦାୟିତ୍ୱ ଏବଂ ବିଶ୍ୱାସର ଭାବନାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବ।
ସରକାରଙ୍କ ଆରମ୍ଭ କରିଥିବା ‘ଡିଜିଟାଲ ଇଣ୍ଡିଆ’ ଅଭିଯାନ ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନଙ୍କୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେବା ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର ବ୍ୟବସାୟୀମାନଙ୍କୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ଏକ ଉତ୍ପ୍ରେରକ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛି। ଡିଜିଟାଲ ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ଏବଂ ଅନଲାଇନ ମାର୍କେଟପ୍ଲେସ୍ ଉଦ୍ୟୋଗୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ସମାନ ସୁଯୋଗ ପ୍ରଦାନ କରିଛି, ଯାହା ସେମାନଙ୍କୁ ପାରମ୍ପରିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ବିନା ବ୍ୟାପକ ଦର୍ଶକଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚତ୍ବାରେ ସକ୍ଷମ କରଛି। କିନ୍ତୁ ଅନେକ ଅଞ୍ଚଳରେ ଇର୍ଟରନେଟ ସଂଯୋଗ ଏବେ ସୁଦ୍ଧା ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିନାହିଁ। ‘ଇ-କମର୍ସରେ’ ସ୍ଥାନୀୟ କାରିଗର ଏବଂ କ୍ଷୁଦ୍ର ବ୍ୟବସାୟୀମାନେ ସେମାନଙ୍କ ଉତ୍ପାଦର ପ୍ରଦର୍ଶନ ଏବଂ ବିକ୍ରି ପାଇଁ ଅନଲାଇନ ପ୍ଲାଟ୍ଫର୍ମର ଉପଯୋଗ କରୁଛନ୍ତି। ଏହା କେବଳ ଅର୍ଥନୀତିକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇନାହିଁ, ଦେଶୀ କାରିଗରି ଓ ପରମ୍ପରାକୁ ମଧ୍ୟ ସଂରକ୍ଷିତ ଓ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିଛି।
ସାମାଜିକ ଗଣମାଧ୍ୟମର ଉତ୍ଥାନ ଭାରତ ଉପରେ ପ୍ରଭାବ ପକାଇଛି। ଫେସ୍ବୁକ, ଟୁଇଟର, ଇନ୍ଷ୍ଟାଗ୍ରାମ ଭଳି ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ଯୋଗାଯୋଗ, ସକ୍ରିୟତା ଏବଂ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ଏକ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ମାଧ୍ୟମ ପାଲଟିଛି। ତେବେ ସୋସିଆଲ ମିଡିଆର ପ୍ରଭାବ ହେଉଛି ଏକ ଦୁଇଧାରିଆ ଖଣ୍ଡା। ଭୁଲ୍ ତଥ୍ୟର ପ୍ରସାର ଏବଂ ଅନଲାଇନ ହେଟ୍ ସ୍ପିଚ୍ ବୃଦ୍ଧି ଯୋଗୁ ସାମାଜିକ ସଦ୍ଭାବନା ଉପରେ ଟେକ୍ନୋଲୋଜିର ପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିବା ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚିନ୍ତାଜନକ। ମିଥ୍ୟା କାହାଣୀ ଏବଂ ଘୃଣା ଭାଷଣର ପ୍ରସାରକୁ ରୋକିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ଏହାସହ ସୋସିଆଲ ମିଡିଆ ଦ୍ୱାରା ସୁଗମ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସ୍ବାଧୀନତାକୁ ସନ୍ତୁଳିତ କରିବାର ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ସହିତ ସରକାର ଏବଂ ନାଗରିକ ସମାଜ ସଂଘର୍ଷ କରୁଛନ୍ତି।
ଭାରତୀୟ ସମାଜର ପ୍ରତ୍ୟେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହା ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ପରମ୍ପରା ସହିତ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଯାଇଛି। ମନୋରଞ୍ଜନ ଏବଂ ଗଣମାଧ୍ୟମର ବ୍ୟବହାର ଉପରେ ଟେକ୍ନୋଲୋଜିର ପ୍ରଭାବ ସାଂସ୍କୃତିକ ବର୍ଣ୍ଣନାକୁ ପୁନଃ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛି। ଷ୍ଟ୍ରିମିଂ ପ୍ଲାଟ୍ଫର୍ମ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାର ବିଷୟବସ୍ତୁକୁ ଜନ୍ମ ଦେଇଛି, ପାରମ୍ପରିକ ଧାରଣାକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରୁଛି ଏବଂ ଅଣ୍ଡରପ୍ରେଜେଣ୍ଟେଡ ଭଏସ୍ ପାଇଁ ଏକ ପ୍ଲାଟଫର୍ମ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି।
ବୈଷୟିକ ଜ୍ଞାନକୌଶଳ ଅନେକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଥିବା ବେଳେ ଏହା ଭାରତୀୟ ସମାଜ ପାଇଁ ଆହ୍ବାନ ଓ ଚିନ୍ତା ସୃଷ୍ଟି କରିଛି। ଉଦାହରଣ ସ୍ବରୂପ ଡିଜିଟାଲ ବିଭେଦ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହୋଇ ରହିଛି। ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ଏବେ ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱସନୀୟ ଇଣ୍ଟରନେଟ ସଂଯୋଗ ପାଇବାରୁ ବଞ୍ଚିତ ହେଉଛନ୍ତି। ଏହି ବ୍ୟବଧାନ ବର୍ତ୍ତମାନର ଅସମାନତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ଲାଭର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉପଲବ୍ଧିରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି। ଡିଜିଟାଲ ପ୍ଲାଟ୍ଫର୍ମର ପ୍ରସାର ଏବଂ ବିପୁଳ ପରିମାଣର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ତଥ୍ୟ ସଂଗ୍ରହ ସହିତ ଗୋପନୀୟତା ଚିନ୍ତା ମଧ୍ୟ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଛି। ଏଣୁ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ନୂତନତ୍ୱ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ଗୋପନୀୟ ଅଧିକାରର ସୁରକ୍ଷା ମଧ୍ୟରେ ଏକ ସନ୍ତୁଳନ ରକ୍ଷା କରିବା ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଯାହା ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରକ ଏବଂ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା କମ୍ପାନୀମାନେ ସଞ୍ଚାଳନ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ। ଯେହେତୁ ଭାରତ ଏକ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ବୈଷୟିକ ଭବିଷ୍ୟତ ଆଡ଼କୁ ଅଗ୍ରସର ହେଉଛି, ସେଥିପାଇଁ ଏହାର ମୂଳ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ପ୍ରଯୁକ୍ତି କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ୟାପକତା ଏବଂ ନିରନ୍ତରତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରିବା। ନୀତି ନିର୍ଦ୍ଧାରକ, ଉଦ୍ୟୋଗ ଜଗତର ମାଲିକ ଏବଂ ନାଗରିକ ସମାଜ ବିଭିନ୍ନ ଆହ୍ବାନର ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ମିଳିତ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ। ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ଲାଭ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଉପଲବ୍ଧ ହେଉ ଏହା ସେମାନେ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଉଚିତ।
ପରିଶେଷରେ, ଭାରତରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଏବଂ ସାମାଜିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ପାରସ୍ପରିକ ସମ୍ପର୍କ ଏକ ଗତିଶୀଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା। ଟେକ୍ନୋଲୋଜିର ପରିବର୍ତ୍ତନକାରୀ ଶକ୍ତି କେବଳ ଆର୍ଥିକ ଏବଂ ଶିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରକୁ ନୁହେଁ ବରଂ ସାମାଜିକ ନିୟମ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକୁ ମଧ୍ୟ ନୂଆ ରୂପ ଦେବାର କ୍ଷମତା ରଖିଛି। ଭାରତ ଏବେ ଡିଜିଟାଲ ଯୁଗକୁ ଆପଣେଇ ନେଉଥିବାରୁ ଏହାର କୁପ୍ରଭାବକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ସହ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ଅଧିକ ସମାବେଶୀ ଏବଂ ସମାନ ଭବିଷ୍ୟତ ସୁନିଶ୍ଚିତ କରିବା ଦରକାର।
ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖରପୁର, ଭୁବନେଶ୍ୱର
ମୋ:୯୯୬୭୧୦୨୨୬୪