ସନ୍ଦୀପ କୁମାର ପଟନାୟକ
ଆଜି ହେଉଛି ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ମହିଳା ଦିବସ। ମହାତ୍ମା ଜୋତିବା ଫୁଲେ, ସାବିତ୍ରୀବାଈ ଫୁଲେ, ଫତିମା ଶେଖ୍, ଡ. ବାବାସାହେବ ଆମ୍ବେଦକରଙ୍କ ଯୋଗଦାନକୁ ମନେ ନ ପକାଇ ମହିଳା ଦିବସ ପାଳନ କରିବା ହେଉଛି ଏକ ଧୃଷ୍ଟତା ମାତ୍ର! କେତେକେ ଅବଗତ ନ ଥିବେ ଯେ ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ସର୍ବଦା ଭାରତୀୟ ସମାଜରେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ସମାନତାର ଅଧିକାର ପାଇଁ କଠିନ ପରିଶ୍ରମ କରିଥିଲେ।
ମହାତ୍ମା ଜୋତିବା ଫୁଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ପତ୍ନୀ ସାବିତ୍ରୀବାଈ ଫୁଲେ ୧୯ଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଶିକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ବହୁବିଧ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଥିଲେ। ଜୋତିବା ଫୁଲେ ପ୍ରଥମେ ନିଜ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ଘରେ ଶିକ୍ଷା ଦେଇଥିଲେ ଏବଂ ତା’ପରେ ସେ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଶିକ୍ଷାଦାନ ଆରମ୍ଭ କଲେ। ୧୮୫୦ରେ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଝିଅମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ବୋଧହୁଏ ଏହା ଥିଲା ଦେଶରେ ପ୍ରଥମ।
ଜାତିଗତ କୁସଂସ୍କାର ବିରୋଧରେ ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ନିଜ ସଂଘର୍ଷର ଆରମ୍ଭରୁ ହିଁ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଜଡ଼ିତ କରିଥିଲେ। ସେ ଅନୁଭବ କଲେ ଯେ, ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ ନ କରି ଦଳିତମାନଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ପ୍ରଗତି ହାସଲ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ୧୮ ଜୁଲାଇ ୧୯୨୭ରେ ଡ. ଆମ୍ବେଦକର ଦଳିତ ବର୍ଗର ପ୍ରାୟ ତିନି ହଜାର ମହିଳାଙ୍କ ଏକ ବୈଠକକୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରି କହିଥିଲେ, ‘ମହିଳାମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ହାସଲ କରାଯାଇଥିବା ପ୍ରଗତିରେ ସମାଜର ପ୍ରଗତିକୁ ମାପ କରାଯିବ।’ ଡ. ଆମ୍ବେଡକର, ମୁକ ନାୟକ ଏବଂ ବହିସ୍କୃତି ଭାରତଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆରମ୍ଭ କରାଯାଇଥିବା ଖବରକାଗଜରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ମହିଳା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ସଶକ୍ତୀକରଣ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପ୍ରସଙ୍ଗଗୁଡ଼ିକୁ ପ୍ରକାଶ କରୁଥିଲେ।
ସ୍ବାଧୀନତାର ପୂର୍ବବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ କେବଳ ୧୩% ଭାରତୀୟ ନାଗରିକ ଭୋଟ ଦେବାର ଅଧିକାର ପାଇଥିଲେ। ବିଶେଷକରି ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ଲୋକମାନେ ଏହି ଅଧିକାର ପାଇଥିଲେ। ସ୍ବାଧୀନତା ପୂର୍ବର କିଛି ଦଶନ୍ଧି ପୂର୍ବରୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟ ଦେବାର ଅଧିକାର ପାଇଁ ଦାବି ଆରମ୍ଭ ହେଲା। ମୋତିଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ରିପୋର୍ଟରେ ”ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟ ଅଧିକାର ଏବଂ ମହିଳାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସମାନ ଅଧିକାର“ ପ୍ରଥମ କରି ଉଲ୍ଲିଖିତ ହେଲା।
୧୯୨୮ରେ ଡ. ବି.ଆର. ଆମ୍ବେଡକର ସାଇମନ୍ କମିଶନଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇଥିଲେ ଏବଂ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନରେ ସାର୍ବଜନୀନ ଭୋଟ ଅଧିକାର ସାମିଲ କରିବା ପାଇଁ ଜୋର୍ ଦେଲେ। ତାଙ୍କ ଅନୁସାରେ ନିର୍ବାଚନ ”ସମାଜର ସବୁଠାରୁ ନିଷ୍ପେଷିତ ବର୍ଗଙ୍କ ହାତରେ ଏକ ଅସ୍ତ୍ର“ ଏବଂ ଭୋଟ ଅଧିକାର ସେମାନଙ୍କୁ ରାଜନୈତିକ-ଆଇନଗତ ସମାନତା ପ୍ରଦାନ କରିବ। ଏହା ମହିଳା ଓ ଦଳିତ ବର୍ଗମାନଙ୍କ ମୁକ୍ତିର ପଥ ଥିଲା।
ତା’ପରେ ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ମହିଳା, ବିଶେଷକରି ଦଳିତ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସଂଘର୍ଷରେ ଆଣିଲେ। ଡିସେମ୍ବର ୧୯୨୭ରେ ସହରର ମୁଖ୍ୟ ଜଳଟ୍ୟାଙ୍କରୁ ପାଣି ନେଇ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟର ଅଧିକାର ପାଇଁ ଲଢ଼ିବା ପାଇଁ ସେ ମାହଦରେ ଏକ ସତ୍ୟାଗ୍ରହର ନେତୃତ୍ୱ ଦେଇଥିଲେ। ସେଇ ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରଥମ ଦିନ ଯେତେବେଳେ ଯାତ୍ରା ବାହାର କରାଯାଇଥିଲା, ମହିଳାମାନେ ପୁରୁଷମାନଙ୍କ ସହିତ ଯାତ୍ରା କରିଥିଲେ। ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ, ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ବିଶେଷ ଭାବେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରିଥିଲେ। ଜାତି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୋଧରେ ସଂଘର୍ଷରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ସେ ସେମାନଙ୍କୁ କହିଲେ। ସେମାନଙ୍କୁ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରିଥିଲେ ଯେ, କେବଳ ପୁରୁଷମାନେ ଏହି ସଂଘର୍ଷ ସହିତ ଏକା ଲଢ଼ିପାରିବେ ନାହିଁ। ତାଙ୍କ ଭାଷଣର ମୁଖ୍ୟ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଥିଲା- ”ଦଳିତମାନଙ୍କ ସଂଘର୍ଷରେ ମହିଳାମାନଙ୍କ ଅଂଶଗ୍ରହଣର ଗୁରୁତ୍ୱ“। ସେ ମଧ୍ୟ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ। ସେ ସେମାନଙ୍କୁ କହିଲେ ଯେ, ସେମାନଙ୍କର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧିବା ଶୈଳୀ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରନ୍ତୁ, ଅବାଞ୍ଛିତ ଅଳଙ୍କାରକୁ ଦୂର କରନ୍ତୁ, ଝିଅମାନଙ୍କୁ ବିଦ୍ୟାଳୟକୁ ପଠାନ୍ତୁ ଏବଂ ସ୍ବଚ୍ଛତା ରଖନ୍ତୁ। ତାଙ୍କର ଭାଷଣ ଏତେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଥିଲା ଯେ, ମହିଳାମାନେ ସେହି ବୈଠକରେ ଅବାଞ୍ଛିତ ଅଳଙ୍କାର ପରିତ୍ୟାଗ କରିଦେଲେ। ଆସନ୍ତାଦିନ ମହିଳାମାନେ ସେମାନଙ୍କର ପୋଷାକ ପିନ୍ଧା ଶୈଳୀରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଥିଲେ। ଏହିପରି ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ଦଳିତ ମହିଳାଙ୍କ ମନୋଭାବରେ ଏକ ବୈପ୍ଳବିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆଣିଲେ। ଏହା ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଅତିରିକ୍ତ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ପ୍ରଦାନ କଲା।
ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଯୋଜନାର ଜଣେ ଉତ୍ସାହୀ ସମର୍ଥକ ଥିଲେ। ସେ ୧୦ ନଭେମ୍ବର ୧୯୩୮ରେ ବମ୍ବେ ବିଧାନସଭାରେ ବିତର୍କ ସମୟରେ ମହିଳା ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ଆଇନ ପରିଷଦର ସଦସ୍ୟ ଭାବେ ଉଠାଇଥିଲେ। ସେ ପରିବାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଯୋଜନା ପଦକ୍ଷେପକୁ ଦୃଢ଼ ଭାବେ ଓକିଲାତି କରିଥିଲେ ଏବଂ କହିଲେ ଯେ, ଅନେକ ପିଲାଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେବାରେ ମା’ମାନଙ୍କ ସ୍ବାସ୍ଥ୍ୟକୁ ନକାରାତ୍ମକ ଭାବେ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛି। ଏପରିକି ସେ ସାର୍ବଜନୀନ ଭାଷଣରେ ନିଜର ମାତାପିତାଙ୍କୁ ସମାଲୋଚନା କରିଥିଲେ। କାରଣ ସେ ନିଜେ ପରିବାରର ୧୪ଶ ସନ୍ତାନ ଥିଲେ। ଏହା ଦର୍ଶାଉଛି ଯେ, ମହିଳାମାନଙ୍କର ଉନ୍ନତି ପାଇଁ ତାଙ୍କର କେତେ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ଥିଲା।
ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ମଧ୍ୟ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସ୍ବାବଲମ୍ବୀ ହେବା ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରିଥିଲେ। ଏହିପରି ଏକ ଐତିହାସିକ ମହିଳା ସମ୍ମିଳନୀ ୨୦ ଜୁଲାଇ ୧୯୪୨ରେ ନାଗପୁରରେ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ସମ୍ମିଳନୀରେ ପ୍ରାୟ ୨୫,୦୦୦ ଦଳିତ ମହିଳା ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଆମ୍ବେଡକର ବିଶାଳ ସମାବେଶ ଦ୍ୱାରା ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରଭାବିତ ଥିଲେ। ନିଜ ଭାଷଣରେ ସେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ହେବାକୁ କହିଥିଲେ ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ପାରମ୍ପରିକତା, ରୀତିନୀତି ଏବଂ ପାରମ୍ପରିକ ଅଭ୍ୟାସକୁ ସମାପ୍ତ କରିବାକୁ କହିଥିଲେ, ଯାହା ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରଗତି ପାଇଁ କ୍ଷତିକାରକ ଥିଲା। ପିଲାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହୀନମନ୍ୟତା ସୃଷ୍ଟି ନ କରିବା ଏବଂ ସେମାନଙ୍କୁ ଶୀଘ୍ର ବିବାହ ନ କରିବାକୁ ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ।
ସମ୍ବିଧାନର ଡ୍ରାଫ୍ଟିଂ କମିଟି ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ଡ. ଆମ୍ବେଡକର ଲିଙ୍ଗ, ଧର୍ମ ଆଦି ବିନା ସମସ୍ତ ନାଗରିକଙ୍କୁ ସମାନ ମାନ୍ୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ ସହାୟକ ଥିଲେ। ଏହିପରି ହିନ୍ଦୁ ଆଇନ ପୁସ୍ତକ ଅନୁଯାୟୀ ମହିଳାମାନେ ସେମାନଙ୍କର ନିମ୍ନ ସ୍ଥିତି ବିରୋଧରେ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ଆଇନଗତ ଭାବେ ସମାନ ସ୍ଥିତି ପାଇଲେ।
ପରବର୍ତ୍ତୀ ଐତିହାସିକ କାର୍ଯ୍ୟ, ଯାହା ଡ. ଆମ୍ବେଡକର କରିଥିଲେ; ତାହା ଥିଲା ”ହିନ୍ଦୁ ସଂହିତା ବିଲ୍“। ସେ ଏହି ବିଲ୍କୁ ଜବାହରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପରେ ସଂସଦରେ ରଖିଲେ ଯେ ବିଲ୍ଟି ଯେପରି ଗୃହୀତ ହେବ। ସେ ମୂଳତଃ ସମ୍ପତ୍ତି ଅଧିକାର ପ୍ରଦାନ କରିବା ଏବଂ ବିବାହ, ଗ୍ରହଣ, ଛାଡ଼ପତ୍ର ଇତ୍ୟାଦି ଭଳି ଅନ୍ୟ ଅନେକ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଅଧିକାର ଦେଇ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସଶକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଏହି ବିଲ୍ଟିର ପ୍ରବକ୍ତା ଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ମନୁ ସଂହିତାର ମାନସିକତା ଥିବା ରକ୍ଷଣଶୀଳ ହିନ୍ଦୁମାନେ ଏହି ବିଲ୍କୁ ସଂସଦରେ ଗୃହୀତ କରିବାକୁ ଅନୁମତି ଦେଇ ନ ଥିଲେ। ଏହି ବିଲ୍ ଗୃହୀତ ନ ହେବା ବିରୋଧରେ ସେ ସରକାରରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ। ତାଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ ପଦ ତ୍ୟାଗ ପରେ ବିଲ୍ ଗୃହୀତ କରାଯାଇଥିଲା ସଂଶୋଧନ କରି। ମହିଳାମାନଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତି ଉପରେ ଅଧିକାରକୁ ନେଇ ତୁରନ୍ତ ଗୃହୀତ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ନିଜେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ସଶକ୍ତ କରିବାରେ ଏକ ଐତିହାସିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା। ଏହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଶ୍ରେୟ ଡ. ଆମ୍ବେଡକରଙ୍କୁ ହିଁ ଯାଏ।
ସେହିପରି ଓଡ଼ିଶାରେ ସରଳା ଦେବୀ, ରମା ଦେବୀ, ମାଳତୀ ଦେବୀ, ପ୍ରତିଭା କର, ସୁପ୍ରଭା କର, ସୁଖଲତା ରାଓ, ସରୋଜିନୀ ଚୌଧୁରୀ, ନିର୍ମଲା ଦେବୀ, ଏବଂ ଅନେକ ସକ୍ରିୟ ଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କର କେବଳ ଜାତୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ ନୁହେଁ, କିନ୍ତୁ ମହିଳା ମୁକ୍ତି ଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ଥିଲେ ପ୍ରମୁଖ ମହିଳା ନେତା ଏବଂ କାର୍ଯ୍ୟକର୍ତ୍ତା। ତେବେ ଭାରତର ସମ୍ବିଧାନ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିବା ଆଇନଗତ ସମାନତା ସ୍ଥିତି ସତ୍ତ୍ୱେ ଭାରତରେ ମହିଳାମାନଙ୍କୁ ଏବେ ମଧ୍ୟ ସମାଜରେ ଶୋଷଣ କରାଯାଉଛି। ମହିଳା ମୁକ୍ତି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ଆଗକୁ ନେବାର ଆବଶ୍ୟକ ଅଛି। ସମାଜ ବିକାଶର ଏକ ନିରନ୍ତର ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଅଛି। ଏହି ଅସନ୍ତୁଳନକୁ ଠିକ୍ କରିବା ପାଇଁ ଅନେକ ଦିନ ଲାଗିବ। ଗଭୀର ଭାବେ ବସିଥିବା ସାଂସ୍କୃତିକ ମୂଲ୍ୟକୁ ଦୂର କରିବା କିମ୍ବା ଭେଦଭାବକୁ ସ୍ଥାୟୀ କରୁଥିବା ପରମ୍ପରାକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିବା ସହଜ ନୁହେଁ। ଆଇନ କେବଳ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଏକ ଉପକରଣ ହୋଇପାରେ, ଯାହା ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯିବା ଆବଶ୍ୟକ। ଆମ ଜୀବନକାଳରେ ଆମ ମଧ୍ୟରୁ କେହି ଲିଙ୍ଗଗତ ସମାନତାର ସମାଜ ଦେଖିବେ ନାହିଁ। ତେବେ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଏକ ସମାନତାମୂଳକ ସମାଜ ଗଠନ ପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଦିଗରେ ଅଗ୍ରସର ହେବା ଜରୁରୀ।
ଭୁବନେଶ୍ୱର, ମୋ-୦୯୯୩୮୦୬୩୨୭୫
