ଦେଶ ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇବାର ୨୩ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା ଜାତୀୟ ପତାକା, ଜାଣନ୍ତୁ ପତାକା ପଛର ଆଉ କିଛି କଥା…

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ,୧୧ା୮: ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ତଥା ବିପ୍ଳବୀମାନେ ଦେଶକୁ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନରୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଦୀର୍ଘବର୍ଷ ଧରି ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ଦୀର୍ଘବର୍ଷ ଧରି ସେମାନଙ୍କର ଭାରତର ପତାକା ନ ଥିଲା। ଅବଶ୍ୟ ୧୮୫୭ର ବିପ୍ଳବ ପରେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀରୁ ଭାରତ ଗ୍ରହଣ କରି ଭାରତ ପାଇଁ ନିଜର ପତାକା ବାଛିଥିଲେ। ଏହି ପତାକା ଭାରତକୁ ବ୍ରିଟିଶ ଉପନିବେଶ ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରୁଥିଲା। ସବୁଜ, ହଳଦିଆ ଏବଂ ନାଲି / କମଳା ରଙ୍ଗର ଏକ ବର୍ଗକାକାର ପତାକା ସୁରେନ୍ଦ୍ର ନାଥ ବାନାର୍ଜୀ ୧୯୦୬ ଅଗଷ୍ଟ ୭ରେ ପାର୍ସୀ ବାଗାନ ସ୍କୋୟାରରେ ବଙ୍ଗଳା ବିଭାଜନକୁ ବିରୋଧ କରିଥିଲେ। ଉପର ସବୁଜ ରେଖାରେ ଆଠଟି ପଦ୍ମ ଫୁଲ ଥିଲା। ମଧ୍ୟଭାଗରେ ବନ୍ଦେ ମାରତମ୍‌ ଲେଖାଯାଇଥିଲା।

୧୯୦୭ରେ ପ୍ୟାରିସରେ ବିପ୍ଳବୀମାନଙ୍କ ସହିତ ମ୍ୟାଡାମ ଭିକାଜୀ କାମା ପ୍ରାୟ ସମାନ ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ କରିଥିଲେ। ଏହା ମଧ୍ୟ ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ କେସର ରଙ୍ଗ ଥିଲା। ତା’ପରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ କିଛି ବର୍ଷ ପାଇଁ ଦେଶର ପତାକା ସମ୍ପର୍କରେ କୌଣସି ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇ ନ ଥିଲା। ଦୀର୍ଘ ସମୟ ପରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ଏପ୍ରିଲ ୧୯୨୧ରେ ୟଙ୍ଗ ଇଣ୍ଡିଆରେ ‘ଜାତୀୟ ପତାକା’ ଶୀର୍ଷକ ଏକ ଲେଖା ଲେଖିଥିଲେ। ସେ ଜାତୀୟ ପତାକାର ମହତ୍ତ୍ୱ ସହିତ ତ୍ରିକୋଣୀୟ ପତାକାର ବାହ୍ୟରେଖା ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଚରକା ମଧ୍ୟ ଜାତୀୟ ପତାକା ମଝିରେ ରଖିଥିଲେ। ଏହା ଲାଲା ହଂସରାଜ ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପରାମର୍ଶ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଆମର ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଜାତୀୟ ପତାକା ତିଆରି, ପରିବର୍ତ୍ତନ ଏବଂ ଶିଳ୍ପ କରିବାର କାହାଣୀ ଏହି ବର୍ଷଠାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ସ୍ବାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ପିଙ୍ଗାଲି ଭେଙ୍କାୟା ସବୁଜ ଏବଂ ନାଲି ପତାକା ଆକୃତି କରିଥିଲେ। ଏହାପୂର୍ବରୁ ସେ ୧୯୧୬ରୁ ୧୯୨୧ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ୩୦ଟି ଦେଶର ଜାତୀୟ ପତାକା ଉପରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିଥିଲେ। ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀ ମଧ୍ୟ ଏଥିରେ ଏକ ଧଳା ରଙ୍ଗ ଯୋଡ଼ିବାକୁ କହିଥିଲେ। ତା’ପରେ କେସର, ଧଳା ଏବଂ ସବୁଜ ସହିତ ଚରଖା ଚକକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରି ପତାକା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା। ଜାଲିଆନାଓ୍ବାଲାବାଗ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡରେ ଶହୀଦମାନଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରିବା ପାଇଁ ୧୩ ଏପ୍ରିଲ୍‌ ୧୯୨୩ରେ ନାଗପୁରରେ ଏହି ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ କରାଯାଇଥିଲା। ୧୯୩୧ରେ କରାଚି ଅଧିବେଶନରେ ଜାତୀୟ ପତାକାକୁ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ ପତାକା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ ଏକ ସଂକଳ୍ପ ପାରିତ କରିଥିଲା। ଏଥିସହ ସ୍ପଷ୍ଟ କରାଯାଇଛି ଯେ, ଜାତୀୟ ପତାକାରେ କୌଣସି ସାମ୍ପ୍ରଦାୟିକ ପ୍ରତୀକ ନାହିଁ।

ସ୍ବାଧୀନତାର ୨୩ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଅର୍ଥାତ୍‌ ୧୯୪୭ ଜୁଲାଇ ୨୨ରେ ଜୁଲାଇ ବିଧାନସଭା ସରକାରୀ ପତାକା ଗ୍ରହଣ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲା। ତେବେ ଏହି ନିଷ୍ପତ୍ତି ସହଜ ନ ଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଭାରତର କୌଣସି ସରକାରୀ ପତାକା ନ ଥିଲା। ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇବା ପୂର୍ବରୁ ଏକ ମାସ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସରକାରୀ କାର୍ଯ୍ୟରେ କେବଳ ବ୍ରିଟିଶ ପତାକା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଉଥିଲା। ତେଣୁ ୨୨ଜୁଲାଇ ୧୯୧୭ରେ ବିଧାନସଭା ଦ୍ୱାରା ଜାତୀୟ ପତାକା ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିବା ଜାତୀୟ ପତାକା ନୁହେଁ। ନୂଆ ପତାକାରେ ଲାଲ୍‌ ରଙ୍ଗ ପରିବର୍ତ୍ତେ ନାରଙ୍ଗି  ନିଆଗଲା। ମଝିରେ ଧଳା ଏବଂ ତଳ ଭାଗରେ ସବୁଜ ରଙ୍ଗ ରଖାଯାଇଥିଲା। ନାରଙ୍ଗି ରଙ୍ଗ ଦେଶର ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ସଂସ୍କୃତିକୁ ସୂଚାଉଥିବା ବେଳେ ଧଳା ଶାନ୍ତି ଏବଂ ସବୁଜ ପ୍ରକୃତିର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଛି।