ରାୟଗଡ଼ା ଜିଲା ଗୁଣପୁରର ରଥଯାତ୍ରା ସ୍ବତନ୍ତ୍ର। ଏଠାରେ ଦୁଇ ରଥରେ ଛଅ ଠାକୁର ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି। ଏହି ଯାତ୍ରା ତଲାରି ଯାତ୍ରା ରୂପେ ମଧ୍ୟ ପରିଚିତ। ମହିଳା ରଥ ଟାଣିବା ପରମ୍ପରା ଗୁଣପୁର ଯାତ୍ରାର ଅନ୍ୟତମ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା। ଏପରିକି ଗୁଣପୁର ରଥଯାତ୍ରା ଦହିବରା-ରାଗଚଣା ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ଖୁବ ନିଆରା। ଆଦିବାସୀ ସଂସ୍କୃତିର ଛାପ ସହ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତିନୀତି ଏଠାକାର ଯାତ୍ରାର ବିଶେଷ ଆକର୍ଷଣ। ଏଠାରେ ଦୁଇ ରଥ ଲାଗି ଦୁଇଟି ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ରହିଛି। ଗୁଣପୁରରେ ସମ୍ଭବତ ୧୫୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ଏଠାରେ ରଥଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଜନଶ୍ରୁତିରୁ ଜଣାଯାଏ। ଏଠାକାର ଯାତ୍ରାର ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ରହିଛି। ଦୁଇଟି ମନ୍ଦିର ଯଥା ସାନ ମନ୍ଦିର(ବାଲାଜି) ଏବଂ ବଡ଼ ମନ୍ଦିର(ଜଗନ୍ନାଥ) ରହିଛି। ଏଠାରେ ଯାତ୍ରା ପାଇଁ ଦୁଇଟି ରଥ ତିଆରି ହୁଏ। ହେଲେ ଦୁଇଟି ରଥରେ ବିରାଜମାନ ହୁଅନ୍ତି ୬ ଠାକୁର। ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଏଠାରେ ଦୁଇ ରଥକୁ ପୁରୁଷମାନେ ଟାଣୁଥିଲେ। ହେଲେ ୨୦୦୬ରୁ ଏହି ନିୟମରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇ ସାନ ରଥକୁ କେବଳ ମହିଳାମାନେ ଟାଣୁଛନ୍ତି। ରାଜରାଜୁଡ଼ା ଅମଳରୁ ଜୟପୁର ମହାରାଜା ବିକ୍ରମ ଦେବଙ୍କ ପରିଚାଳନାରେ ଜନୈକ ଗୁମସ୍ତାଙ୍କ ତତ୍ତ୍ବାବଧାନରେ ଦୁଇଟି ରଥ ନିର୍ମାଣ ସହ ଯାତ୍ରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା। ରାଜରାଜୁଡ଼ାଙ୍କ ପରେ ଏହାର ପରିଚାଳନା ଦାୟିତ୍ୱ ଦେବୋତ୍ତର ବିଭାଗ ହାତକୁ ଗଲା। ପୂର୍ବରୁ ବଡ଼ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୬୦ଫୁଟ ରହିଥିଲା। ସାନ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ଏହା ତୁଳନାରେ ସାମାନ୍ୟ କମ୍ ରହିଥିଲା। ପରେ କାଳକ୍ରମେ ବଡ଼ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୩୫ ଫୁଟ ରହିଥିଲା। ୨୦୧୬ରେ ସ୍ଥାୟୀ ରଥ ନିର୍ମାଣ ହେବାପରେ ବଡ଼ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ୪୦ ଫୁଟ ରହିଥିବାବେଳେ ସାନ ରଥର ଉଚ୍ଚତା ଏହାଠାରୁ ସାମାନ୍ୟ କମ୍ ରହିଛି। ଦୁଇ ରଥ ଲାଗି ଦୁଇ ଗୁଣ୍ଡିଚା ମନ୍ଦିର ରହିଛି। ଏହି ଯାତ୍ରାରେ ଆଦିବାସୀଙ୍କ ସମେତ ବିଭିନ୍ନ ଧର୍ମାବଲମ୍ବୀଙ୍କ ମିଳନ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ ବୋଲି ମନ୍ଦିର ପରିଚାଳନା କମିଟିର ସଭ୍ୟ ସୂର୍ଯ୍ୟ ନାରାୟଣ ପଣ୍ଡା କୁହନ୍ତି।
-ପ୍ରଦୀପ କୁମାର ପାଢ଼ୀ, ଗୁଣପୁର